Marcel van Dam over de opkomst van het neoliberalisme:
‘Ik zag het eerst ook niet. Toen ik het helder zag, was het al gebeurd.’
Hij maakte naam als kamerlid voor de PvdA. Hij beschuldigde premier Lubbers de zaak te ‘belubberen’. Jarenlang heeft hij in het VARA tv-programma Lagerhuis anderen de maat genomen in een open, eerlijk debat. Hij zit nooit verlegen om een scherpe analyse of dito mening. Deze rasechte PvdA’er besluit na lang aarzelen zijn partij de rug toe te keren. Hij begint een zoektocht naar waar en wanneer het fout is gegaan met zijn partij en het land. Het resultaat schrijft hij neer in een boek en laat hij zien in een film.
Een openhartig vraaggesprek.
Ik spreek Marcel van Dam (Utrecht, 1938) in de serre van zijn huis in de buurt van Harderwijk. Ik heb zicht op een prachtige, grote tuin waar veel liefde in is gestoken. Als de socioloog Van Dam iets doet, dan doet ie het goed en vol overgave. Dat geldt ook voor de wijze waarop ie met zijn tuin en landerijen en het daarop grazende vee omgaat. Als ik ‘m op het eind van het gesprek vraag ‘Waar komt dat toch vandaan, die niet aflatende inzet en betrokkenheid bij het lot van de samenleving in het algemeen en gewone mensen in het bijzonder?’ reageert hij met het opzeggen van een gedicht van Chris van Geel.
Kon ik wat woede is
Maar in den deugd begrijpen
En er natuur van maken
Als boom van wortel blad
‘Het is de woede over het kapot maken van alles waarin ik geloof. Ik kan het niet verdragen. Ik heb jaren geleden eens de elite verweten dat ze zich zo weinig liet gelden. Toen dacht ik: en jij dan? Wat doe jij dan? Ik heb tijd, dus dit is wat ik doe. Dit is wat ik ben.’
Deze maand kom je met een boek en een film. Waar gaan ze precies over?
‘Het boek gaat over de richting die ons land halverwege de jaren tachtig is ingeslagen. Voor die tijd heerste er een sociaal-democratische consensus. Daarna werd het motto: iedereen zorgt voor zichzelf. De meesten slagen daar ook in. Sommigen zelfs zo goed dat ze er een weerzinwekkend succes mee hebben behaald. Maar er is ook een groeiende groep die op steeds grotere achterstand wordt gezet. Deze mensen worden buiten gesloten. En het opvallende is: deze mensen raken ook steeds verder uit het zicht van de rest van de samenleving. Daarom hebben we niet in de gaten wat er gebeurt. We hebben het over zo’n vijftien tot twintig procent van de bevolking, wisselend van samenstelling natuurlijk. Ik gebruik liever niet het woord ‘onderklasse’. Dat heeft een negatieve connotatie. Neem nou ouderen die niet meer mee kunnen. Dat is geen onderklasse, maar het zijn wel ‘onrendabelen’. De onrendabelen, het woord doet denken aan les miserable.’
Waarvoor is die sociaal-democratische consensus ingeruild?
‘Het neoliberalisme. De idee: je bent zelf verantwoordelijk voor je welvaart en je welzijn. Het kwam eigenlijk door een noodlottige samenloop van omstandigheden. De wereldwijde economische crisis van begin jaren tachtig, de opkomst van Reagan en Thatcher, in combinatie met de noodzaak de overheidsfinanciën gezond te maken. De neoliberale ideologie is in de jaren tachtig steeds belangrijker geworden, en die schreef voor dat de verzorgingsstaat moest worden afgebouwd. Alles moest worden ‘hervormd’. Maar het grappige is, met het woord ‘hervorming’ is de verzorgingsstaat opgebouwd, en onder het mom van hetzelfde woord wordt diezelfde verzorgingsstaat afgebroken.’
De negatieve gevolgen van het neoliberalisme worden nu door vrijwel iedereen ingezien. Maar waarom nu pas? Veel was toch te voorzien?
‘Ik geef toe, ik was toen ook blind voor de gevolgen. Onder Paars merkte ik dat ik steeds ontevredener werd over de koers, ook die van mijn partij. Die onvrede vlamde op bij de belastingherziening van 2001. Het was toen een groot vreugdevuur van de overvloed, en toch besloot men de inkomstenbelasting voor de hoge inkomens en de belasting op de winsten te verlagen. Niet alleen economisch dom, we leefden immers in een tijd van forse economische groei, maar dat geld had natuurlijk gebruikt moeten worden om de mensen met de laagste inkomens wat extra’s te geven. Nu werden vooral de mensen met de hoge inkomens bevoordeeld.
Toen ik na de Fortuyn-revolte zag dat mijn partij naar de ideeën van Fortuyn toe kroop, dacht ik: nu is het genoeg geweest en heb ik bedankt voor het lidmaatschap. En dat was geen makkelijke beslissing. Een deel van je leven heb je aan die partij gegeven. Daarna ben ik op onderzoek uitgegaan en heb ik ontdekt wat er gebeurd was.’
Wat ontdekte je? Hoe heeft dat neoliberalisme de overhand kunnen krijgen?
‘Het belangrijkste is dat het zo sluimerend is gegaan. Aanvankelijk heb ik ook gedacht: nu de rijkdom zo groot is en de welvaart zo is toegenomen, hoeven we alleen te zorgen dat het minimum op een redelijk peil blijft, voor de rest kan iedereen voor zichzelf zorgen en kun je veel meer aan de markt overlaten. Die gedachte heeft toen ook bij de sociaal-democratie veld gewonnen. Dat heeft funeste gevolgen gehad.
Ik zag dat toen niet. Ik wist wel dat mensen met een laag inkomen op achterstand werden gezet, maar ik heb me nooit gerealiseerd dat vanaf 1980 tot nu hun koopkracht gelijk gebleven is. En, let wel, de welvaart is in die dertig jaar natuurlijk heel fors gestegen. Armoede definieer je altijd in relatie tot de omgeving. Het is een relatief begrip. Uitgaande van die omschrijving van armoede, kun je bewijzen dat de armoede in die periode is toegenomen
Kijk, ik ben socioloog, en daarom weet ik dat armoede de generator is van achterstand, en dat achterstand de oorzaak is van verslaving, werkloosheid, uitsluiting, slechtere gezondheid, criminaliteit, noem maar op. De meeste maatschappelijke problemen zijn terug te voeren op achterstand.’
Je wilt een kanttekening maken bij het begrip ‘de vrije wil’?
‘Volgens de neurobiologie, maar ook volgens veel grote wetenschappers met een ander discipline, bestaat die niet. Wij zijn onze hersenen, niet meer en niet minder. Het gedrag van mensen is niet alleen iets van de genen, het wordt ook bepaald door je omgeving, vooral in je vroegste jeugd. De opvoeding is dus vreselijk belangrijk. Maar ook later bepaalt de omgeving voor heel belangrijk deel je gedrag. Dat is allemaal heel complex.
Maar vast staat dat wanneer je achterstand creëert en vooral concentreert – onder andere door de liberalisering van de woningmarkt – maak je de problemen bijna onoplosbaar. Ik ben tot de treurige conclusie gekomen dat we door de paradigmawisseling in de politiek en die neoliberale benadering een wereld geschapen hebben die er vanuit gaat dat de markt alles beter kan dan de overheid, maar als nevenschade een enorme achterstand van een groeiende groep mensen oplevert. En wat is nou het gekke? We dachten dat we door zo te opereren meer welvaart zouden genereren, maar we veroorzaakten zoveel problemen dat de kosten de baten overtreffen.’
Desondanks hebben we een wereldwijde opmars van het neoliberalisme gezien.
‘Niet wereldwijd. Bijvoorbeeld niet in Scandinavië. Er wordt ons verteld dat naar mate de collectieve uitgaven groter zijn de economische groei minder wordt. Het is gewoon niet waar. De collectieve uitgaven van de Scandinavische landen zijn hoger dan in de VS, in Engeland en hier, maar ze staan toch als het om de concurrentiepositie gaat bij de eerste vijf. De uitgaven voor sociale bescherming zijn in Scandinavië het hoogst. Ze hebben het niveau van wat het bij ons eens was. Wij zitten nu op hetzelfde niveau als Engeland.’
Zou het kunnen zijn dat de val van de Muur en het superioriteitsgevoel dat daar het gevolg van was een rol heeft gespeeld?
‘Zeker. ‘Het einde van de geschiedenis!’, werd er geroepen. ‘De triomf van het liberalisme.’ Dat is een grote vergissing geweest. Wat is nu het curieuze? Dat ik het zo laat pas gezien heb, komt doordat het allemaal zo geleidelijk is gegaan. Ik heb er twee en een half jaar aan besteed om het allemaal te onderzoeken. Gewone mensen doen dat niet. Als ik vertel dat mensen met een minimuminkomen nu minder koopkracht hebben dan in 1980, dan gelooft niemand je. Ook politici niet.’
Ik hoorde een kamerlid van de VVD zeggen dat nu bewezen is dat de bancaire sector niet zonder nadere regels kan. Heb je het gevoel dat het nu aan het kantelen is?
‘Dat zegt ie, maar ik heb nog weinig daden gezien. Maar, bovendien, het gaat niet alleen om een paar regeltjes meer. De hele samenleving zal ontdaan moeten worden van die foute gedachten die geïnspireerd zijn op het neoliberalisme. Daar zijn we nog niet eens aan begonnen.’
Hoe zou je de staat van het land willen omschrijven? Is onze beschaving in verval?
‘Beschaving is een beladen begrip. Het is moeilijk een stelsel van waarden en normen op te schrijven waarvan iedereen zegt: dát is het. Ik praat liever over humanisering. Er is een breuk gekomen in een trend van humanisering van meer dan honderd jaar. We hebben kinderarbeid afgeschaft en algemeen kiesrecht ingevoerd. De achturige werkdag kwam er, en vrouwen werden gelijkgesteld aan mannen. De Bijstand, de WAO en de AOW werden ingevoerd. De wereld werd steeds humaner. Aan die trend is in het begin van de jaren tachtig een eind gekomen.
Iedereen weet dat mensen lang opsluiten in een cel contraproductief is, en toch sluiten we steeds meer mensen op en verhogen we de gevangenisstraffen. Je ziet het ook aan de toename van de onvrijheid. Ik las gisteren in de krant dat minister Ter Horst een cynisme-meldlijn wil. Als ambtenaren cynisme tegenkomen bij hun collega’s moeten ze dat melden. Ongelooflijk. Het zal me trouwens niks verbazen als er veel cynisme onder ambtenaren bestaat. Als je als ambtenaar ziet dat de cijfers van de vergrijzing misbruikt worden om de AOW aan te pakken, dan heb je alle reden om cynisch te worden.’
Over cynisme gesproken. Denk je niet dat het geloof in een betere toekomst, zo kenmerkend voor de vorige generaties, aan het vervliegen is?
‘Klopt. Dat is er dan ook zorgvuldig uitgetremd. Vooral door de leugenachtigheid van de politiek. Ik heb precies uitgezocht hoe de cijfers over de vergrijzing misbruikt worden om de verzorgingsstaat te ontmantelen. (Van Dam loopt naar zijn werkkamer en komt terug met vellen met grafieken die in zijn boek zijn opgenomen.) Zie je? Wij zijn samen met Ierland het enige land waar de uitgaven voor een oudedagsvoorziening is gedaald. Nog zo iets. Toen de babyboomers allemaal naar school moesten, leidde dat tot een forse stijging van de collectieve uitgaven. Ik heb toen daar nooit iemand over horen klagen, terwijl het om hetzelfde bedrag ging dat we nu extra nodig denken te hebben voor de kostenstijging in de gezondheidszorg in de komende 35 jaar. Kijk, op deze grafiek kun je zien dat op het toppunt van de vergrijzing de kosten van de overheid voor de jongeren in verband met onderwijs en zo hoegenaamd net zo groot is als de kosten voor de ouderen. Met deze grafieken laat ik zien dat de mensen worden bedrogen.’
Maar voorlopig lijkt het erop dat de voorstanders van de verhoging van de AOW-leeftijd de propagandaslag aan het winnen zijn. Geloof je niet dat de meeste mensen denken dat er toch wel iets moet gebeuren vanwege de vergrijzing?
‘Dat is het resultaat van dat bedrog. En het klinkt ook zo logisch: als er meer ouderen komen ten op zichte van het aantal werkenden, dan moet er wel iets veranderen. En toch klopt het niet omdat wij een systeem hebben waarbij de mensen sparen voor hun oudedagsvoorziening, hun pensioen. Ik heb zelf ook lang gedacht dat de vergrijzing een enorm financieel probleem zou veroorzaken. Maar als je erin duikt, blijkt dat gewoon niet waar te zijn.’
Even terug naar dat cynisme en dat gebrek aan geloof in een betere toekomst. Wat moet voor progressieve mensen nu de agenda zijn?
‘Obama is een goed voorbeeld. Ik geloof niet in de blauwdruk van een heilstaat. De samenleving is zo complex dat elk beleid neveneffecten heeft die je vaak niet kunt voorzien. Onrecht is een retrovirus dat zich steeds aanpast aan veranderende omstandigheden. Bestrijd je vandaag het onrecht, over tien jaar zul je zien dat het onrecht een andere gedaante heeft aangenomen. Dat is op zichzelf niet erg, wanneer je die bestrijding van het onrecht maar onverminderd centraal blijft stellen. Met ander woorden: een ideale samenleving laat zich niet beschrijven. Wat je wel kunt doen is de beginvoorwaarden formuleren. Al zullen die dus steeds moeten worden bijgesteld.’
En als je die beginvoorwaarden nu zou mogen bijstellen, wat zou je doen?
‘Ik zou die grote groep van, laten we zeggen, vijftien procent van de bevolking die een geweldige achterstand heeft opgelopen, en door die achterstad steeds meer wordt buitengesloten en eigenlijk onzichtbaar is geworden, vooruit willen helpen. En dat is niet alleen ten behoeve van die mensen, het is ook ten behoeve van de morele gezondheid van de samenleving als geheel. We kunnen het economisch niet verantwoorden de financiële positie van die mensen ineens met tientallen procenten te verhogen, maar we kunnen wel een langjarig beleid afspreken om die achterstand weg te werken. We kunnen ook een beleid introduceren dat meer rekening houdt met de mensen die moeilijk mee kunnen komen. We moeten gewoon erkennen dat de moderne samenleving zo’n hoge eisen stelt, dat velen daar niet aan kunnen beantwoorden. Bij wijze van spreken: je kunt een kind niet dwingen naar het gymnasium te gaan als het daar niet geschikt voor is. Vaardigheden behoren tot de persoonskenmerken en die vormen een gegeven. Je kunt mensen niet dwingen meer te doen dan ze kunnen. Met andere woorden, je moet de samenleving geschikt maken voor die mensen, óók voor die mensen.
Laten we naar de ouderen kijken. Vast staat dat hun productiviteit vanaf een bepaalde leeftijd terugloopt. Nu kun je zeggen: demotie (loonsverlaging, JM), maar dat ervaren mensen als een vernedering. Volgens mij is er maar een werkbare oplossing: de maatschappij ook voor deze mensen geschikt maken. Zodat ze zo productief mogelijk zijn en zo lang mogelijk kunnen doorwerken. Hoeveel mensen zijn niet met hun 65ste met pensioen zijn gegaan en dan in een zwart gat vallen en zeggen: Ik wou dat ik wat te doen had. Hoeveel zouden er niet één, twee of drie dagen willen werken, een bijdrage leveren. Ik stel voor: we maken in elke plaats een ‘banen-boek’, een boek waarin mensen kunnen vinden hoe ze een bijdrage kunnen leveren aan de samenleving.’
Maar kunnen we voor iederéén een plek in de samenleving regelen?
‘Ik ben opgegroeid in een volksbuurt in Utrecht. Daar hadden we een ‘wijkgek’. Die stond de hele dag op een hoek het verkeer te regelen, en iedereen stopte als hij zijn hand opstak. Van de buurtbewoners kreeg ie koffie. Natuurlijk, dit is een ideaalbeeld van het verleden. Nu zou dat niet meer kunnen. Maar je maakt mij niet wijs dat er niet iets te creëren is zodat mensen langer betrokken kunnen blijven. Vroeger hadden alle bedrijven een paar mensen in dienst die eigenlijk niet helemaal meer mee konden. Maar ze bleven toch. We moeten ons mens- en maatschappijbeeld aanpassen, zodat er ook voor deze mensen plaats is.’
Idealiseer je het verleden niet te veel?
‘Nee, zeker niet. Maar ik wil terug naar de empathie die elk mens aangeboren is. We hebben in onze hersenen spiegelneuronen die ervoor zorgen dat als jij begint te lachen ik dat ongemerkt ook ga doen. De mensen waarover ik het heb, zien we niet meer, en daarom is ook de empathie verdwenen. En daarom heb ik daar die film over gemaakt. Ik wil dat we die mensen weer zien. En, gelukkig, die film is zo goed gemaakt, dat het naar je strot vliegt. Het gaat mij dus niet om ‘vroeger was het beter’, ik wil dat we die empathie weer een kans geven, op een hedendaagse manier.’
Hoe verklaar je de Fortuyn-revolte en de huidige omvang van de Wilders-aanhang?
‘Er wordt vaak gezegd: het socialisme is overbodig geworden, want met de algemene welvaart heeft het haar doelen bereikt. Het zou nu niet meer om sociaaleconomische issues gaan, maar om culturele. Vroeger verenigde een partij als de Partij van de Arbeid zowel de laaggeschoolde arbeiders als de cultuurgevoelige aanhang. Er is altijd spanning geweest tussen die twee groepen. De laatste groep wilde vooral meer vrijheid, de andere groep vooral meer welvaart. Toch trokken deze groepen samen op, vooral omdat het streven naar een eerlijke verdeling van meer welvaart voorop stond. Als je nu kijkt naar de cijfers van de inkomensverdeling is er maar één conclusie mogelijk: de mensen met de laagste inkomens zijn schandelijk in de steek gelaten, in veel opzichten. Daarom ging men zeggen: Waarom moeten die buitenlanders allemaal in mijn wijk komen wonen, en woont er in de wijken van de hoger opgeleiden en beter betaalden geen een? Het is natuurlijk complexer dan dit. Zo is de politiek onder invloed van het neoliberalisme en de commercialisering overgestapt van een aanbodsysteem naar een vraaggestuurd systeem. Daarmee is ook het opvoedend karakter en het gezag van de politiek verdwenen. Er zijn geen politici meer die de mensen durven uit te leggen hoe het zit. Het is nu teveel ‘u vraagt, wij draaien’.’
Bart Tromp (vaak omschreven als PvdA-ideoloog) zei ooit tegen me: ‘Ik ben ervan overtuigd dat ik niet ben opgeschoven in de loop van de jaren maar de partij. Daarom ben ik nu een linkse PvdA’er.’
‘Voor mij geldt dat ook. Men vond mij ook rechts.’
Wat is er fout gegaan?
‘Het breukpunt ligt in 1986. Klein-Links behaalde toen bij de verkiezingen in totaal drie zetels. Vanaf toen is het bergafwaarts gegaan met de PvdA. De partij schoof steeds verder op naar het midden en omarmde het neoliberalisme. Vervolgens zijn er mensen naar voren geschoven die de traditionele achterban van de partij in de steek gelaten hebben. Daardoor is de aanhang weggelopen. Ik ben erg pessimistisch over de PvdA.’
Maar hoe kan het? De PvdA heeft een lange, indrukwekkende geschiedenis, heeft veel prominente mensen voortgebracht, heeft ook veel bereikt voor de mensen. Hoe kan het dat zo’n partij zo in verwarring raakt en ook zo lang blijft?
‘De technocratie heeft het pleit gewonnen. Bezieling is vervangen door pragmatisme. Het neoliberalisme heeft diep ingegrepen, juist ook bij de PvdA. Kijk naar hoe er politiek bedreven wordt: het geloof is weg. Er is geen geloof meer in een betere toekomst. Dat is vervangen door de toekomst die berekend wordt door het Centraal Planbureau. Onze toekomst wordt nog slechts ‘uitgerekend’. Men denkt zelfs de toekomst over honderd jaar uit te kunnen rekenen. De bezuinigingen die nu moeten worden doorgevoerd worden gemotiveerd met een verwijzing naar de verre toekomst. Het is de hoogmoed van de Toren van Babel.’
De technocratie won het dus steeds vaker van het ideaal, van de waarden, van de ideologie. Blijft mijn vraag: waarom gebeurde dat nou vanaf halverwege de jaren tachtig?
‘Wim Kok heeft daar in belangrijke mate aan bijgedragen. Hij was geen ideologisch gefundeerde politicus. Het lijkt kinderachtig om het te zeggen, maar hij is een Nyenrode-man. Hoewel hij de zegen had van Den Uyl en oud-vakbondsvoorzitter was; hij was vooral een pragmaticus. Toen ie vakbondsman was, was ie tegen herziening van de Ziektewet. Toen ie premier was, en het nodig vond om de Ziektewet af te breken, was ie ervoor om ‘m af te breken. De sociaal-democratie is vervangen door pragmatiek. Succes is de morele rechtvaardiging geworden. Ik kan me wild ergeren aan deze visie,
Neem de Bijstandswet. Die is afgeschaft en vervangen door de Wet Werk en Inkomen. De gemeenten krijgen een vast bedrag voor de uitvoering van die wet. Wat ze overhouden mogen ze zelf houden. Ze noemen het een enorm succes, want het aantal mensen dat een uitkering krijgt is enorm gedaald. Maar niemand vraagt: ‘Wat is er met die mensen gebeurd?’ Het succes wordt uitgedrukt door het gedaalde aantal mensen met een bijstandsuitkering, sec. Of er mensen in de criminaliteit zijn geraakt, of een vrouw in de prostitutie is gedoken, of mensen zijn vervallen tot de groeiende groep van werkende armen, dat interesseert niemand meer. Het succes is dat het aantal mensen met een uitkering is gedaald.’
Je verklaring voor het dieptepunt dat de PvdA nu beleeft, is voor jou gelegen in het feit dat de partij is losgezongen van zijn traditionele aanhang?
‘Ja, en dat ze het geloof hebben verloren in een betere toekomst, een samenleving gebaseerd op de normen die we hanteren. Ze geloven niet meer in de beginselen van de partij. Het is allemaal zo geleidelijk gegaan, en vaak ook in het verborgene. Dit is ook wat ik mijzelf verwijt. Terwijl ik een gestudeerde burger ben, een betrokken burger, een politiek geschoolde burger, heb ik het toch over het hoofd gezien. Ik voelde wel dat er wat veranderde, maar toen ik het helder zag was het al gebeurd.’
Kwam dat omdat je onderdeel uitmaakte van het systeem? Zoals de steen in de muur, die de muur niet ziet?
‘Ik heb ondervonden dat loyaliteit ook een negatieve kant heeft. Iedereen ziet loyaliteit als een positieve eigenschap, maar het kan ontaarden in een negatieve eigenschap. Je bent opgegroeid in die partij, je bent actief geweest in en voor die partij, je hebt carrière gemaakt in die partij, je hebt er veel aan te danken, je levenswerk ligt erin, en de belemmering om dan afscheid te nemen is groot. Ik durf te zeggen dat ik m’n best heb gedaan om te proberen de partij van binnenuit, via mijn columns in de Volkskrant en via gesprekken op een andere koers te krijgen. Maar ik moet achteraf zeggen dat ik te lang loyaal ben gebleven.’
Op 20 november verschijnt er bij de Bezige Bij van de hand van Marcel van Dam een boek met als titel ‘Niemands land’. Tegelijkertijd is de première van de film ‘Onrendabelen’, die hetzelfde thema behandelt. De gevolgen van vijfentwintig jaar neoliberalisme in Nederland.
19 reacties
[...] [...]
Pingback door Weblog Paul Lempens » Zelfs voor de sociale werkplaats ‘onrendabel’ — vrijdag 20 november 2009 @ 23.07 uur
Ook ik heb dit allemaal zien gebeuren ,k`heb het ook zo gevoeld als Marcel
Was ook pvda`r van jongs af aan, meegekregen van mijn ouders,en altijd werkzaam bij de PTT als postbode
Zie wat daar mee gebeurt is in al die jaren
Je word er soms moedeloos van maar je hebt geen keus
Waar zijn de strijdbare mensen gebleven!!!
Reactie door W Dunker — vrijdag 27 november 2009 @ 23.35 uur
is die film de onrendabelen ook ergens te krijgen?
Reactie door joep — zaterdag 28 november 2009 @ 16.09 uur
Als je als overheid de meest belangrijke levensbehoefte naast voedsel, woonruimte, compleet overlaat aan de markt en je het, ondanks bouwfraude 1, niet voor elkaar krijgt om voldoende concurrentie te laten ontstaan en dat wel best vindt (BTW/WOZ), dan creeer je een groot probleem.
De rendabelen zijn de afgelopen jaren slaaf gemaakt, zonder dat iemand het door had.
Nederlanders hebben momenteel 609 miljard hypotheek, tegen 160 miljard in 1996, in geen verhouding met inflatie en loonontwikkeling (van bijvoorbeeld bouwvakkers).
Het zit geraffineerd in elkaar, het beinvloedde zelfs stemgedrag (CDA hypotheekrente-aftrek). Als je veel zorgen op je nek hebt, heb je minder ruimte om solidair te denken.
Marcel van Dam woont waarschijnlijk al meer dan 14 jaar op de Veluwe en dan heb je geen last. Gemiddeld verhuizen Nederlanders om de 7 jaar en aangezien er zonder concurrentie steeds duurdere nieuwbouw werd toegevoegd zonder alternatief, stegen ook bestaande woningen, zoals de woning van Van Dam enorm in waarde.
Het is goed dat Van Dam ons via de film/het boek weer eens wakker schudt, maar het is bijna niet op te lossen.
De overheid had moeten voorkomen dat prijzen van woningen sinds 1996 verdrievoudigden, door projectontwikkelaars te dwingen tot concurrentie of desnoods zelf te bouwen.
De kwaliteit van nieuwbouw is daarnaast ook nog eens bedroevend en de EPC-norm zorgde dat mensen WTW-installaties kregen, waar je je ziek bij voelt (herrie en benauwd).
Momenteel heeft ‘Bouwend Nederland’ de staatskas opnieuw in haar greep en wordt gedreigd met ontslagen, die niet onlogisch zouden zijn na 20% omzetgroei in 2007 en 2008 door steeds hogere prijzen. Dat hoge omzetniveau probeert men nu met belastinggeld op peil te houden.
Nu de banken mensen niet nog meer willen lenen, wordt het accent nog meer verlegd richting infrastructuur, die indirect uiteraard alsnog door burgers wordt betaald.
De kilometerheffing wordt niet aangegrepen om een koppeling te maken met compensatie voor de natuur (1 ct per km. tot 2020 voor nieuwe natuur).
Het kabinet gaat meer wegen aanleggen en mogelijkheden tot inspraak beperken.
Stelling: Te snelle en te oneerlijk verdeelde groei leidt uiteindelijk tot onvrede en minder welvaart bij allen en je hebt zelfs kans dat het stemgedrag beinvloedt, omdat mensen onvrede voelen zonder het goed te kunnen duiden.
Natuur, zorg, woonruimte, gas, licht, water, mobiliteit, communicatie, een aantal dingen had door overheden gereguleerd moeten worden.
Reactie door Arjan — zaterdag 28 november 2009 @ 18.03 uur
Uitstekende analyse. Hulde voor Marcel van Dam.
Reactie door Casimir — zondag 29 november 2009 @ 9.52 uur
Marcel van Dam heeft “te laat” ingezien wat het neoliberalisme onze maatschappij heeft aangedaan.Wanhopige chronische financiele tekorten voor de onrendabelen en bankdirecteuren die er nog steeds mee wegkomen en zelfs geen excuus aanbieden op een na)voor de financiele chaos in ons land.Dat zet mij aan het denken, hoe onze huidige politici omgaan met deze groeiende klasse.Immers zij zien het ook niet. Mijn vertrouwen is al jaren weg in Den Haag. Tijd voor een OPSTAND?Tijd voor WILDERS?Nee, ik denk na en stem altijd SP en denk na hoe ik mijn strictureel tekort moet oplossen? Marcel kan jij me helpen? 50 plusser met niet recente 30jarige werkervaring.
Reactie door Cornelie vd Linden — zondag 29 november 2009 @ 16.13 uur
Ik heb het intervieuw van Jan Marijnissen gelezen en de film de onrendabelen gezien.
Het raakt je tot in je botten.
Hoe gevoelloos zijn de mensen die ons land leiden. Ik ben Reuze trots op Marcel van Dam, dat hij nog steeds zo begaan is met wat er in ons land gebeurt en het zo duidelijk naar voren kan brengen.Marcel je bent mijn held. Ik hoop dat vele mensen je voorbeeld gaan volgen en opkomen voor de zwaksten onder ons.Wij hebben een Christelijke regering, maar ze zijn Jezus woorden vergeten: Wat ge voor de minste mijner broeders hebt gedaan, dat hebt ge aan mij gedaan.
Reactie door Henny Gerritsen — dinsdag 1 december 2009 @ 19.14 uur
Ik ben blij met de reactie van Marcel van Dam.
Al begin jaren tachtig had ik het gevoel dat hij tot de mensen binnen de PvdA hoorde die hun hart op de goede plaats hadden. Het was dan ook heel naar om te zien dat hij in de negentiger jaren de lijn van Kok niet op tijd doorzag.
Kok was vanaf zijn eerste minsterrol duidelijk geen socialist, maar een door Neyenrode aangestuurd “pragmaticus?”
In mijn optiek was hij toen al bezig om links te verraden of minder duidelijk omschreven “los te komen van de rode veren”
Maar als Marcel kan gaan inzien dat de PvdA een volkomen verkeerd pad heeft gekozen midden 90er jaren, dan hoop ik dat velen zullen volgen.
De neoliberale weg is een weg van oneerlijke concurrentie op arbeiders niveau. De rijken der aarde verplaatsen hun productiesystemen continu naar landen met de slechtste arbeidsvoorwaarden. Een dollar per dag van 16 uur en slapen in een fabriek zonder voorzieningen, deden onze voorouders hun slaven nog niet eens aan.
En wij worden gedwongen om goedkope kleding, apparatuur enzovoort af te nemen van producenten die onze eigen arbeidskrachten beconcurreren met mensen die slechter worden behandeld dan de slaven uit de 18e eeuw.
Om hun minachting voor de gewone mensen in de samenleving te benadrukken strijken ze bonussen op van vele miljoenen. tot mijn afschuw hoor je Wouter Bos verdedigen dat Gerrit Zalm (Hij noemt hem telkens zijn vriend Zalm) met een bonus van drie miljoen euro helemaal niet veel krijgt. Dat vervolgends de ABN-AMRO wederom vele miljarden samenlevingsgeld nodig heeft om ondermeer de bonus van Zalm te betalen hoor je woutertje niet over.
Mensen waar zijn we mee bezig?!
Reactie door van rij — donderdag 3 december 2009 @ 1.52 uur
[...] wordt steeds duidelijker dat het rollatormonster van de vergrijzing dat op ons afdendert niet op Marcelvandamesque valt weg te redeneren (“Ik heb zelf ook lang gedacht dat de vergrijzing een enorm financieel [...]
Pingback door QdJ | Arm rekenen - Sargasso — woensdag 27 januari 2010 @ 11.30 uur
marcel zit dicht bij de verweesde samenleving van pim fortuyn jammer dat ze elkaar niet lagen samen had je echt een team kunnen hebben wie leert hier een les van ???of tobben we verder door met demoniseren
Reactie door rinus — zondag 31 januari 2010 @ 21.15 uur
Marcel van Dam wordt in twijfel getrokken maar de regering niet. Hoe kan dat nou? Hebben die mensen die menen dat Marcel van Dam geen gelijk heeft onderzoek gedaan naar de vergrijzing? Hoe kunnen ze nou iets ondersteunen als ze zich door propaganda en rechtlijnig denken laten misleiden?
Reactie door Simone — zondag 31 januari 2010 @ 23.34 uur
simone in het boekje de verweesde samenleving is het echt onderzocht alleen is de probleemstelling gelijk gedemoniseerd
door de daders(oorzaak)
hoe blind kan je zijn, zelfs hans anders heeft dan geen bril voor je
Reactie door rinus — donderdag 11 februari 2010 @ 23.00 uur
ben reeds jaren hier mee bezig . Heb ontworpen oplossing genaamd Sociale Coöperatie,of soco. Hierin is voor iedereen
van het type onrendabele plaats. Graag veel meer aandacht voor de soco. Graag meer publicatiemogelijkheden. En hulp voor realisatie. e-mail adres mjjmsc@hetnet.nl
Op aanvraag : folder van Abdij naar Soco .
Plus folder St.Afschaffing Armoede in NL.
Help……. Armoede en werkloosheid zijn niet nodig, alleen is nodig anders leren denken. Sociale Innovatie kan dit soort problemen oplossen, wie durft mee te denken en te doen ????
Reactie door mjjm schenkels — woensdag 24 februari 2010 @ 21.51 uur
Marchel van Dam .. dank u .. dat u nog opkomt voor ons en voor u scherpe blik.
Reactie door Charlotte — woensdag 21 april 2010 @ 15.38 uur
En toch, die fles Exota en Fortuyn. Ach, het kost het een en ander maar dan krijg je ook wat.
Reactie door roel — zondag 25 april 2010 @ 0.57 uur
wie weet het email adres van marcel van dam
ik wil hem een email sturen om hulp voor wat nu gaat gebeuren in 2011! 2 miljoen burgers komen onder de sociale armoede grens,en niemand heeft het in de gaten of grijpt in.
ik als lid van de vereniging verontruste burgers i.o van pvbrakel te zaltbommel heeft na ik aanhoorde al zeer veel onderzoek gedaan,op 19 en 20 maart haalde hij de landelijke pers. en nu moeten we verder met onderzoek en oplossing! wie wordt ook lid? aanmelden vereniging.verontrusteburgers@telfort.nl
Reactie door gazalo — zondag 7 november 2010 @ 20.46 uur
Ben nu – bijna in één adem – het boek ‘Niemandsland’ aan het lezen, dat Marcel van Dam al in 2009 schreef. Vind het buitengewoon goed, zowel wat betreft maatschappijvisie als wat betreft documentatie, directheid en leesbaarheid. En wil hem langs deze weg hiermee complimenteren en voor bedanken, omdat ik een andere op internet niet vond.
Reactie door Lau Kanen — donderdag 8 december 2011 @ 18.07 uur
De katholieke kerk, fascisten en bolsjewieken (tijd lenin en stalin) kennen 1 gemene deler, de imperfecte en differente menselijkheid moest uitbannen en uitgesneden. Het doel één soort mens te laten bestaan die de perfectie van het ideaal mag bekrachtigen en weerspiegelen, al het andere is pulp. We weten allemaal dat de genoemde systemen; godsdienstig en politiek totalitair waren en dat het totalitarisme slecht één doel kent namelijk de mens overbodig te maken (Arendt). Die systemen zijn op sterven na dood, alleen heeft het een nieuw vehikel gevonden waarop het rijdt. Namelijk het neo-liberalisme, dat de opdracht heeft ‘die ene unieke mens te creëren die de perfectie kan bekrachtigen en weerspiegelen’. Vanuit het eigen discours heet die mens nu de ‘rendabele’. Al het andere is onbelangrijk, overbodig en word nog net niet verwijderd.
Ik hoor in alle gesprekken, lees in alle boeken, zie in alle documentaires de systemen die steeds weer worden gebruikt om het ultime doel te bereiken. Maar is er dan niemand die zich afvraagt wat de onderstroom is die tot dit alles leidt?
Reactie door R. Benjamins — woensdag 18 januari 2012 @ 19.15 uur
ik had een droom, ik was onrendabel en ben het nog steeds en geef het ook aan mijn kinderen door.
Niet de school kunnen volgen die ze graag wilde doen,niet aan een sport kunnen mee doen, niet naar een muziekschool, niet naar theater of concert dat is zo essentieel voor je ontwikkeling ik heb ze dat niet kunnen geven maar wel heel veel liefde en vechtlust.
Wie voor een dubbeltje geboren is, wordt nooit een kwartje.
Reactie door Pien — dinsdag 6 november 2012 @ 17.51 uur