Bijdrage debat over regeringsverklaring B3

donderdag 01 maart 2007 :: 13.16 uur

‘Dit kabinet kan niet zonder oppositie’
Den Haag, 01 Maart 2007

Get the Flash Player to see the wordTube Media Player.

(let op: 138 Mb)

Debat Regeringsverklaring Balkenende IV
1 Maart 2007

Vandaag kan de Tweede Kamer – drie maanden na de verkiezingen – kennis maken met de nieuwe regering. Graag wil ik beginnen met de betrokken partijen en hun onderhandelaars te feliciteren.

Mei 1994. De SP komt met twee zetels in de Tweede Kamer. Remi Poppe en ik vormden de kleinste fractie, en hadden dus weinig spreektijd en sloten de rij van sprekers bij het debat over het Regeerakkoord van Paars 1. De zaal was al aardig leeg gestroomd.

November 2006: de kiezers hebben de SP een enorme zege bezorgd, van 9 naar 25 zetels. ‘De socialen hebben de liberalen gepasseerd’, zo stelde ik op de avond van de verkiezingen. De SP werd de derde partij van het land. Maar liefst één op de zes kiezers had zijn stem uitgebracht op de SP, op onze idealen, onze analyses, onze standpunten, onze aanpak.

De op- en uitbouw van de SP in de laatste – laat ons zeggen – 15 jaar heeft alles te maken met onze duidelijke en onderbouwde kritiek op het neoliberalisme dat vanaf halverwege de jaren tachtig ook in ons land wortel schoot en tot wasdom kwam. Kenmerkend voor de heersende politiek in ons land de afgelopen twintig jaar is geweest: Vergroting van de inkomensverschillen; afbraak van sociale zekerheid; bezuinigingen en dus kwaliteitsverlies in de publieke sector; oneindig geloof in de vermeende zegeningen van privatisering en verzelfstandiging, marktwerking en deregulering; en, tot slot, propaganda voor de mentaliteit van ikke, ikke en de rest kan stikke.

De rode draad in ons optreden is steeds geweest: het kan ook anders, menselijker en socialer; de overheid hoort niet boven of tegenover de burgers te staan, maar ernaast, altijd bereid een helpende hand uit te steken, altijd bereid te helpen bij het bevorderen van gemeenschapszin, altijd bereid voorwaarden te creëren voor het goede leven en vooral het goede sámenleven.
De overheid zorgt ervoor dat onderwijs en zorg, maar ook iets als het openbaar vervoer in goede conditie zijn. De overheid zorgt – zoals les één van de pedagogiek voorschrijft – dat zij doet wat ze zelf propageert. Praten over waarden en normen is mooi, maar ze zelf in de praktijk brengen en daarmee ‘voorleven’ wat je bepleit is wel zo geloofwaardig. De overheid zorgt daarom voor een eerlijke inkomens- en vermogensverdeling, en geeft bijvoorbeeld geen steun aan een oorlog die gevoerd wordt op onjuiste gronden. De overheid toont compassie als het gaat om mensen die tussen de wal en het schip terecht zijn gekomen, en is dus op enig moment bereid een pardon te verlenen aan mensen die hier al heel lang verblijven, ingeburgerd zijn, maar nog geen officiële status hebben. De overheid laat aan de markt wat aan de markt gelaten kan worden, zij het onder voorwaarden, maar behoudt voor zichzelf wat niet aan de markt overgelaten kan worden op straffe van kwaliteitsverlies of ongelijke toegang voor de betrokkenen. De overheid is de hoeder van wat van ons allemaal is, de publieke sector, en zorgt dus voor voldoende rechters, voldoende toegang tot het recht voor mensen die daar aanspraak op moeten maken, maar zorgt ook voor goede begeleiding van onze kinderen.

Menselijker en socialer, dat zijn de sleutelbegrippen voor het Nederland waar mijn partij voor staat en strijdt, al heel lang, en nòg heel lang, lokaal, nationaal èn internationaal; in het parlement én erbuiten; vastberaden en strijdbaar.

Deze, door ons consequent uitgedragen visie op de rol van de overheid – in combinatie met onze aanpak – is de verklaring voor de enorme verkiezingsoverwinning van de SP drie maanden geleden. Natuurlijk had de SP graag samen met anderen, en in samenspraak met de burgers van dit land, aan de knoppen gezeten in een nieuwe regering. Maar het takes two to tango, soms zelfs drie, en in ieder geval een meerderheid in de Tweede Kamer die dat steunt. Het CDA wilde echter niet breken met het beleid van de drie eerdere kabinetten Balkenende, en al helemaal niet in één kabinet gaan zitten met èn de PvdA èn de SP. Dat zou, naar hun mening, geen stabiel kabinet opleveren. Was de SP voor het CDA niet acceptabel, de PvdA was dat wel; en vervolgens hoefde er alleen nog een kleinere, derde fractie gevonden voor een meerderheid in de Tweede Kamer.

Velen speculeren al over de wijze waarop de SP het nieuwe kabinet tegemoet zal treden. Wordt het hard? Wordt het zuur? Wordt het verongelijkt? Alle speculaties ten spijt: wij hebben nooit oppositie gevoerd óm het oppositie voeren, dat zullen we nu ook niet doen. Wij zijn niet verzuurd en voelen ons niet verongelijkt; en we gunnen anderen het licht in de ogen. Maar we houden wel onze eigen idealen en standpunten vóór ogen. We zijn nu de derde partij in grootte, echter blijkbaar nog te klein om de regering die wij wilden tot stand te brengen. Dat is spijtig, maar we gaan blijmoedig en vastberaden verder met het winnen van het vertrouwen van mensen. En die regering met de SP komt er toch.

Komt het kabinet met goede voorstellen, dan zullen we die van harte steunen. Komt de nieuwe regering met voorstellen die wij strijdig vinden met de menselijke waardigheid, de gelijkwaardigheid van mensen en solidariteit, dan zullen we met de regering het debat aangaan, gewapend met doelgerichtheid èn met alternatieven. Die aanpak hebben wij altijd gehad, en daar zullen we mee doorgaan. Hard werken, veel onderzoek doen naar de gevolgen van het beleid in de werkelijkheid van alle dag, het kabinet confronteren met de resultaten van dat onderzoek, zelf oplossingen aandragen en als het moet acties organiseren om mensen bij het politieke proces te betrekken.

Sprekend over het beleid van deze nieuwe aflevering van de Balkenende-story – vier kabinetten in vijf jaar! – zei de premier dat er geen sprake is van een trendbreuk met de vorige kabinetten, maar slechts van een ‘accentverschuiving’. Ik denk dat de premier gelijk heeft. Het uitgangspunt van dit kabinet is de erfenis van de tijd waarin de VVD nog aan de knoppen zat. De nieuwe zorgwet, inclusief het uitgeklede pakket, de eigen betalingen, de marktwerking én de grote macht van de zorgverzekeraars; het is allemaal gewoon overeind gebleven. De verslechteringen in de sociale zekerheid zijn niet teniet gedaan. De zeer strenge, onrechtvaardige, asociale, onbarmhartige (WB) (her)keuringen in de WAO gaan gewoon door.

Inderdaad, als het om de concrete maatregelen in het regeerakkoord gaat is absoluut geen sprake van een trendbreuk, slechts van accentverschuivingen.

Nee, het grootste verschil tussen Balkenende I, II en III en Balkenende IV is de analyse. Het lijkt erop dat men op dat punt wel een breuk wil laten zien. De neoliberale retoriek is verwijderd en vervangen door andere begrippen. ‘Er is nu een andere tijdgeest’, zegt de premier dan. Nou, ik kan u verzekeren, die andere tijdgeest is er al heel wat langer, alleen waren de voorgaande kabinetten daar – verblind door hun ideologische bril – steeds blind en doof voor.

Mijn partij pleit al heel lang voor ‘de menselijke maat’, ‘vertrouwen in plaats van wantrouwen in de professionals in zorg en onderwijs’, ‘geloofwaardigheid in de politiek’, ‘weg met de managerscultuur en de bureaucratie’, ‘nieuw optimisme en nieuw elan’ in plaats van de depressiviteit die door de vorige kabinetten werd uitgestraald. Mijn partij heeft er altijd voor gepleit om toch vooral te begrijpen dat de mens een sociaal wezen is en dat vertrouwen, sociale samenhang en gemeenschapszin cruciale begrippen zijn. Door net te doen alsof de tijdgeest deze begrippen nu plotseling actueel gemaakt heeft, is voor een politicus een zwaktebod. Leiderschap wil zeggen dat je niet achter de tijdgeest aanloopt maar dat je ‘m mede bepaalt.

Hoe dan ook: de enorme winst van de SP in november vorig jaar kan niet begrepen worden wanneer men eendimensionaal naar de politiek kijkt. De sociaal-economische dimensie is er slechts één. Er zijn er nog veel meer, maar de belangrijkste andere is de lijn met de uiteinden individualisme en gemeenschapszin. Het lijkt erop dat het nieuwe kabinet die les heeft begrepen. In het regeerakkoord kom ik veel tegen waarvan ik bij lezing denk: dat heb ik eerder gezien…. Ik ben daar blij mee.

Het zou geweldig zijn wanneer het kabinet serieus meent wat er in het regeerakkoord allemaal staat over deze zachte, maar voor de samenleving zo elementaire waarden. U zult mij de scepsis niet euvel duiden. Met uitzondering van de Christenunie misschien heb ik tot nu toe met deze pleidooien altijd aan een gesloten deur gestaan. In de Paarse tijd en in de afgelopen vijf jaar, de periode Balkenende. Maar als het succes van de SP ertoe heeft bijgedragen dat we op dit terrein verder samen kunnen optrekken, vind ik het prima, wij regeren dan wel mee vanuit de Kamer.

Concreet nu. Het is goed dat de huurliberalisatie wordt stopgezet, en de huren niet met meer worden verhoogd dan met het inflatiecijfer. Het is goed dat de woningcorporaties worden gemobiliseerd, al zal het bij sommigen moeilijk zijn ze met succes te herinneren aan de reden waarom ze ooit zijn opgericht. Het is goed dat het kabinet zegt meer oog te willen hebben voor de leefbaarheid in de wijken. Het generaal pardon is prima, al is er nog veel onduidelijk over wie er wel en wie er niet onder vallen. Aanpak van de schooluitval en schoolboeken gratis: wij zijn vóór. Dat u ons idee van kleinschalige voorzieningen voor ouderen in hun eigen buurt hebt omarmd, is uitstekend. We helpen graag mee dit te realiseren. Met de minster voor Jeugd gaat een oude wens van ons in vervulling. Mijn fractie is blij met de aandacht voor het milieu, in het bijzonder het energievraagstuk in relatie tot de opwarming van de aarde. Ik nodig de premier uit te reageren op de kritische geluiden van het Milieu- en Natuurplanbureau van gisteren. Het Deltaplan voor de inburgering lijkt voor vrijwel 100% op onze eerdere plannen. Wij noemden dat toen ook een Deltaplan, want, inderdaad, er zullen bergen moeten worden verzet. Kortom: Wat positief is in de regeringsplannen, noemen wij ook zo, en steunen wij. Goed dat de WAO uitkering naar 75% gaat.

Gisteren kregen we het bericht dat er nu al weer 800 miljoen bezuinigd gaat worden. Waren er veel dingen onduidelijk, nu is helemaal de vraag wat er overblijft van de goede bedoelingen van het kabinet.

Naast de positieve punten zijn er zeker zoveel punten waarop we de confrontatie met het kabinet zullen zoeken. Een paar voorbeelden. De marktwerking in de zorg wordt uitgebreid. En dat terwijl de ervaringen met de aanbestedingen in de thuiszorg in het kader van de WMO erg zorgwekkend zijn: dreigende ontslagen, afname van zorg en afname van de kwaliteit. De zorg krijgt er netto geen extra geld bij. Hoe denkt het kabinet de problemen in de zorg, waaronder het personeelstekort, op te lossen? Waarom is er besloten de no claim te vervangen door eigen betalingen? Dit is lood-om-oud-ijzer. Waarom hebt u de tandzorg niet opgenomen in het pakket? Waarom bezuinigt u 400 miljoen op de tegemoetkoming ziektekosten, een regeling waar vooral chronisch zieken en ouderen gebruik van maken? Kunt u garanderen dat de scheiding van wonen en zorg in de ouderenzorg niet zal leiden tot hogere kosten voor de betrokkenen?
Dan de AOW. Waarom moeten mensen die eerder stoppen met werken, en daar zelf voor gespaard hebben gestraft worden met een extra belasting als ze 65+ zijn? De FNV spreekt in dit verband van een dwangmaatregel.
De maximumleeftijd voor de snoeiharde, onbarmhartige herkeuringen in de WAO wordt verlaagd van 52 naar 47 jaar. Maar nieuwe arbeidsongeschikten en mensen in de WAO en jonger dan 47: Waarom krijgen zij geen eerlijke keuring op basis van een eerlijk schattingsbesluit?

Hoe denkt u de recidive te kunnen terugdringen wanneer u 50 miljoen bezuinigt op arbeid en onderwijs voor gedetineerden? Hoe wilt u de dienstverlening aan de burger verbeteren en toch 750 miljoen bezuinigen op ambtenaren?
Waar zijn de plannen voor het voorkomen van grote tekorten aan onderwijzers en leraren? Waar is de mening van het kabinet over de discussie over de pedagogisch-didactische aanpak in het lager en middelbaar onderwijs? Hoe haalt u het in uw hoofd 155 miljoen te bezuinigen op het Middelbaar Beroeps Onderwijs? In het onderwijs gaat heel veel geld niet naar het lesgeven, maar gaat op aan andere zaken. Waarom staat daarover niets in het regeerakkoord? Wat gaat u doen aan het waterhoofd dat overhead heet, wat gaat u doen aan de bureaucratie? Waarom mogen scholen van u kinderen weigeren? Waarom bent u tegen een acceptatieplicht?

Hoe komt het kabinet erbij het profijtbeginsel nota bene in de wereld van kunst en cultuur te willen invoeren? Waarom is niet gekozen voor minimaal 1% van onze welvaart voor kunst en cultuur?
Waarom wil het kabinet kost wat kost vermijden dat er een referendum komt over een ander grondwettelijk verdrag voor de EU? Waarom wordt er toch doorgegaan met de JSF?
Waarom blijven wij de multimiljonairs in hun villa’s van miljoenen jaarlijks sponsoren door middel van de ongelimiteerde hypotheekrenteaftrek? Waarom hebt u niet beter geluisterd naar de opvattingen van de heer Wijffels in deze?
Ons land verrommelt. Dat proces is al lange tijd bezig. Ons platteland wordt verpest door wanbeleid. Waarom heeft het kabinet niet besloten de regie in handen te nemen?
Waarom wilt u eerst uw eigen salaris met 30% verhogen, voordat u uw salaris als maximumnorm aan de publieke en semi-publieke sector oplegt? Waarom doet u niks aan de schaamteloze zelfverrijking aan de top van het bedrijfsleven? Het CNV pleit voor ‘een hard ingrijpen bij de grootgraaiers’. Waarom maakt u van het vrijblijvende adviesrecht door de ondernemingsraden in deze geen instemmingsrecht?
Graag wil ik weten: gaat dit kabinet de inkomensverschillen in dit land verkleinen? Groot vraagteken is wat het kabinet gaat doen in de strijd tegen de armoede. We hebben wel een regeerakkoord maar nog geen doorrekeningen van het CPB over de inkomenseffecten van het beleid. Ik maak me hier vooral zorgen over sinds ik de staatssecretaris heb horen zeggen: Voedselbanken weg? We maken het Leger des Heils toch ook niet overbodig…

Waarom is het kabinet zo stil als het gaat om de liberalisering van de energiemarkt en de gevolgen daarvan? Waarom geen woord over de wantoestanden bij het busvervoer als gevolg van de liberalisering en de marktwerking (Arriva). Inmiddels heeft ook het leerlingenvervoer eronder te leiden.
Wat is in hemelsnaam de achtergrond voor het verhogen van de belastingen op kermissen?

Het valt op dat de vergrijzing en de mondialisering van de economie voor deze premier plotseling niet meer als bedreigingen worden gezien, maar als kansen. Dat was de afgelopen jaren wel anders. Des te merkwaardiger dat er in het regeerakkoord niets staat over industriepolitiek en aanverwante zaken. Stork en ABN-AMRO, maar ook andere bedrijven zoals PCM, hebben in toenemende mate te maken met de vergaande gevolgen van de opkomst van hedgefunds en private equity. De gevolgen kunnen desastreus zijn voor de bedrijven en de mensen die er werken. Voormalig minister Wijn sprak in deze van ‘sprinkhanen’. Anderen hebben het over zwerfkapitalisten die het op korte termijn cashen vóór laten gaan op de belangen van het bedrijf op middellange en lange termijn. Nu zelfs de president van de Nederlandsche Bank, de heer Wellink, zich hierover heeft uitgelaten, kan de premier toch niet achterblijven.

Na deze bloemlezing zal iedereen begrijpen: dit kabinet kan niet zonder oppositie.

Veel zaken zijn nog onduidelijk omdat in het Regeerakkoord en in de Regeringsverklaring vaak slechts ambities zijn opgenomen, zonder dat duidelijk is hoe de weg er naar toe eruit ziet. Daarvoor moeten we wachten op het beleidsprogramma en de eerste begroting van het nieuwe kabinet. Eerst gaat het kabinet nu praten, honderd dagen maar liefst. Praten is natuurlijk nooit verkeerd, stommer word je er niet van, maar is het niet toch wat raar dat een nieuw kabinet als eerste gaat praten. Je zou toch zeggen: Dat hadden die politici in al die jaren hiervoor toch ook al kunnen doen? Politici moeten altijd onderzoek doen, maar antwoorden geven, dat moeten ze zelf doen. Je gaat toch niet de politiek in omdat je vragen hebt? Je gaat de politiek in omdat je denkt antwoorden te hebben en omdat er buiten jou ook nog anderen zijn die daar in geloven.

Maar goed, eerst drie maanden het land in, en als we geluk hebben dan hebben we ruim voor de zomer het concrete actieplan van de regering en kunnen we eindelijk aan de slag. Ik vraag de premier te bevestigen dat dit concrete plan er over drie maanden dan ook echt ligt.
En dan nog iets over dat praten. In het verleden heb ik dat vaker gehoord, en bij doorvragen van mijn kant bleek dat praten toch vooral beperkt te zijn gebleven tot gesprekjes met de top of in het beste geval met de vertegenwoordigers van de vertegenwoordigers, en nooit met de mensen die het echte werk doen. Gevolg: totale vervreemding en verwarring. Want is het niet zo dat alle zogenaamde onderwijsvernieuwingen (~vernielingen) van de laatste twintig jaar doorgevoerd konden worden omdat steeds deze fout werd gemaakt? We hebben gezien tot wat voor ellende dat allemaal kan leiden. Praten doe je bij voorkeur met de mensen die het het beste weten, en dat zijn zij die beschikken over directe ervaring.

Het CDA heeft z’n hele partijtop opgenomen in de regering. Zou dat een blijk van vertrouwen zijn in de toekomst?
Het kabinet kent ook veel nieuwe gezichten. We zullen zien hoe het gaat: zij, maar ook de anderen, kunnen van onze kant rekenen op een kritische maar constructieve bejegening. Opmerkelijk is de persoon die Europese Zaken gaat doen. De heer Timmermans is één van de makers van de Europese Grondwet geweest, en bijgevolg was hij dan ook één van de grote pleitbezorgers ervan. Maar twee op de drie kiezers wees de Grondwet af. Respecteert dit kabinet de uitslag van het referendum?
Dan de nieuwe Minister van Ontwikkelingssamenwerking, de heer Koenders. Hij was als woordvoerder Buitenlandse Zaken één van de grote pleitbezorgers van een onderzoek naar de achtergronden van de politieke steun die ons land gaf en geeft aan de oorlog in Irak. Gevraagd of ie ook zo kritisch geweest was wanneer Wim Kok premier zou zijn, was zijn antwoord: Maar, natuurlijk, het gaat hier om de waarheid. Hij zit nu in een kabinet gebaseerd op de afspraak géén onderzoek te doen, en de ware toedracht geheim te houden en onder het kleed te vegen. Hoe geloofwaardig is dat? Ik nodig de premier nòg eens een keer uit om uit te leggen waarom hij er zoveel waarde aan hecht dat de gang van zaken rond Irak geheim blijft. Hij heeft de schijn tegen, zeker na alle onthullingen in de VS en het VK. Zo’n onafhankelijk onderzoek biedt hem een unieke kans de sceptici de mond te snoeren. De heer Wijffels ontkende dat er naast het regeerakkoord andere afspraken waren gemaakt tussen de coalitiefracties. Ik heb toch het idee dat we er hier een bij de kop hebben. Dus dan nu maar dezelfde vraag voor de premier: zijn er andere afspraken?

Het CDA zegt bij monde van de nieuwe fractievoorzitter: Dit is óns kabinet! Niet erg aardig voor de andere twee deelnemers in de coalitie, maar misschien heeft ie wel gelijk, en heeft inderdaad het CDA de formatie gewonnen. De heer Tichelaar bevestigt die indruk, wanneer hij zegt: De fractie zal de randen van het Regeerakkoord opzoeken en we zullen als fractie onze eigen keuzes maken. Wij willen hem daarbij graag helpen, we willen zelfs zijn loep zijn, maar – nog belangrijker – de PvdA-fractie claimt dus ruimte om de nieuwe meerderheden die in de Kamer na 22 november zijn ontstaan te mobiliseren. We zijn benieuwd.

Dit debat kan alleen een debat op hoofdlijnen zijn, al zullen we kijken of we vandaag toch nog een aantal concrete zaken helder kunnen krijgen en misschien zelfs kunnen aanpassen. Lukt dat niet vandaag, dan in de nabije toekomst. Ook de mensen thuis kunnen een bijdrage leveren aan onze inzet. Woensdag zijn immers de verkiezingen voor de Provinciale Staten.

Gedane zaken nemen geen keer. Daar zit een nieuw kabinet, zo’n 25 mensen. Daar zit de SP-fractie, ook 25 mensen. We denken over veel zaken verschillend, maar ik hoop toch echt dat er sprake kan zijn van een vruchtbare samenwerking tussen Kamer en kabinet. Wij zijn daartoe bereid, het kabinet hopelijk ook. Laat de feiten spreken en de argumenten tellen!

(gesproken tekst geldt)

Ingediende moties in de tweede termijn: