In een serie van de Volkskrant over de mens, de politicus en een aantal lastige vragen.
De Volkskrant, 21 oktober 2006

Negen weken lang worden de lijsttrekkers van de belangrijkste politieke partijen geportretteerd. Vandaag Jan Marijnissen (54) van de Socialistische Partij. ‘SP’ers zijn allergisch voor machinaties.’

Door Michiel Kruijt en Philippe Remarque

De Mens

Jan Marijnissen (54) is 21 jaar jaar de onbetwiste leider van de SP. Hij stevent af op een verdubbeling van de huidige acht zetels, negen als de ‘flapdrol’ en ‘zakkenvuller’ Lazrak zich niet had afgesplitst. Hij doet ministers huiveren als hij naar de interruptiemicrofoon beent. Maar nu schiet hij vol.

Het gaat over zijn dochter en zijn moeder. Met 18 jaar was Lilian Marijnissen het jongste gemeenteraadslid ooit (net als vader voor de SP in Oss). Hij had haar aangeraden eerst te gaan studeren en feestvieren. De ernst van het leven te vroeg op je dak krijgen, dat gunt hij niemand. Hijzelf verloor als 10-jarig jongetje zijn vader en moest daarna van zijn moeder naar de kostschool. ‘Je moet dat een kind niet aandoen. Vier weken lang ergens wegstoppen en dan één dag thuis laten komen. Dezelfde avond weer met de trein terug via Zutphen, een donker station, naar Oldenzaal, of all places.’

Hebt u het met uw moeder uit kunnen praten?
‘Zij had advies gekregen: doe Jan maar naar een kostschool. Ze had een slechte gezondheid en vier kinderen; ik heb twee zussen en een mongoloïde broer. Dus het kwam niet in me op haar dat kwalijk te nemen. Tot die ene keer, veel later, dat het er zomaar uitfloepte. Ik zei dat ze me mooi had opgeborgen daar op die kostschool. Maar ik had er meteen spijt van.’

U heeft respect voor uw moeder?
‘Wat zij op haar pad heeft gehad, is niet gering. Maar het leek of ze elke keer in staat was daar weer ruimhartiger, liever en gastvrijer uit te komen. Ze heeft na de dood van mijn vader jarenlang gehuild, maar we hebben het samen overleefd. Ze heeft wat te stellen gehad met mij, hoor. Als ik voor de SP op stap ging noemde ze dat ‘troepen’, troep maken. Ze heeft het toch allemaal geaccepteerd. Uiteindelijk was ze trots. Ze stemde altijd KVP, maar dat werd SP.’

Heeft die kostschool u gevormd?
‘Door die spartaanse leerschool leer je jezelf te beschermen in de affectieve sfeer. Je houdt altijd enige reserve. In de dagelijkse omgang is het geen probleem. Omdat je mensen niet toelaat, kun je jovialer in de eerste omgang zijn. Ik laat mezelf amper toe in de binnenkamer. Dan zou ik in psychoanalyse moeten en daar heb ik helemaal geen behoefte aan. Iedereen heeft wel een kras op zijn ziel. De kunst is niet om die kras te omschrijven, maar om ermee te leven.

Kunt u dat?
‘Ja. Ik ben door de bank genomen een gelukkig mens, die goed in zijn vel zit.’

Heeft u ergens spijt van?
‘Nee, eigenlijk niet. Dat ik mijn school niet heb afgemaakt, dat was in die omstandigheid de enige keus. Ik betreur geenszins dat ik zo lang in de fabriek heb gewerkt. Het heeft mij alleen maar meer kennis van zaken gegeven. Op de fabrieksvloer leer je je te verdedigen. Ik zat al in de gemeenteraad en zij lazen ook de krant. ‘Jan, wat heb je nou weer geflikt.’ Dan moet je niet met moeilijke woorden of afkortingen aankomen. Dan leer je zo praten dat je iemand bereikt. Niet dat hij denkt: o god wat een eikel, wie denkt ie wel dat ie is.’

Voelt u zich daardoor anders dan andere politici?
‘Bij het debat in de Kamer merk je het wel heel erg. Dit zijn gearriveerde mensen allemaal. De meesten hebben een beschermde jeugd gehad, hebben de gesel van de markt nooit meegemaakt, ontslag op staande voet. Ik heb alles al meegemaakt. Ik weet vrij goed hoe het bedrijfsleven in elkaar zit. Er wordt hier vaak gezegd: er moeten meer mensen uit het bedrijfsleven de politiek in. Maar daarmee bedoelen ze nooit mensen zoals ik, altijd de Heinsbroeken.’

U heeft tijdens Paars 2 een inzinking gehad. Waarom?
‘In die tijd was de democratie zo dood als een pier. De massieve meerderheid van Paars besliste alles. Iedereen had de neoliberale idee dat de bomen tot in de hemel groeien. Het was op het decadente af. Je denkt toch als voortrekker van zo’n club dat het jouw taak is daar verandering in te brengen. Dan komt heel snel de vraag of een ander dat beter zou kunnen. Ik heb intern gezegd: ik stop ermee. Maar mijn partijgenoten zeiden: Jan, jij blijft zitten waar je zit.

‘Ik heb geleerd dat je gewoon moet doorwerken en dat gaat alles vanzelf weer over. Fortuyn kwam en toen dacht ik: kijk, na Bolkestein heb ik weer een intellectuele uitdaging. Daar bijt ik me in vast.’

De Politicus

Stel minister-president Marijnissen neemt zijn intrek in het Torentje. Welke drie veranderingen kondigt hij aan op zijn eerste persconferentie?
‘Hij zal aankondigen dat we massief iets gaan doen aan die 450 duizend kinderen die in armoede leven. Ten tweede zal hij de verpleeg- en zorgtehuizen beschikbaar stellen voor jongerenhuisvesting en de ouderen allemaal onderbrengen in kleine settings van zes tot acht mensen, in wijken waar ze thuis zijn. Wij moeten het wijkleven hernieuwd stimuleren, daarvan ben ik overtuigd. Elk onderzoek wijst uit dat de gemeenschapszin terug moet.

‘Ten derde ga ik alle mensen in het onderwijs een hart onder de riem steken: vanaf nu doen we wat jullie willen. We nemen afscheid van al die onderwijsvernieuwingen die er de afgelopen vijftien jaar doorgejast zijn door mensen die het allemaal beter zeiden te weten. Ik kan me hierover zo kwaad maken. Wij hadden een fantastische traditie met de ambachtsschool. Nu vallen er vijftigduizend leerlingen per jaar weg. Dat is een middelgrote stad die geen diploma haalt.’

Moeten die hervormingen weg?
‘Je moet altijd uitgaan van de status quo. We gaan vooruit, niet achteruit. Uitgaande van wat er nu is, met minimale bijsturing de schade zo veel mogelijk beperken.

‘Wat wij extra investeren, is niet eens zo veel meer dan andere partijen. De invulling van de beroepseer is veel belangrijker. In de thuiszorg werken ze nu met barcodes. Het is de tijd van de stopwatchzorg. Al die extra inspanningen die thuisverzorgsters vroeger deden, omdat dat bij het vak hoorde, zijn allemaal weg.’

Die mensen moeten harder werken dan ze nu doen?
‘Nee, ik wil ruimte maken voor een passie. Mensen moeten weer hun ziel kunnen leggen in wat ze verstaan. Omdat wij al dat werk hebben willen kwantificeren, is georganiseerd wantrouwen ontstaan. De mensen aan de top in de publieke sector identificeren zich niet meer met het werk, maar moesten lid worden van de Rotary Club en navenant verdienen. Er kwamen managementlagen tussen. Dat heeft mensen vervreemd. Een sleutelbegrip is de menselijke maat. En hierbij hoef ik me gelukkig niet achter Pim Fortuyn te verschuilen, want ik schreef er zelf al over in 1996.’

Moeten de rijken naar België verhuizen als de SP regeert?
‘Ach, bij dat soort voorspelbare reflexen haal ik mijn schouders op. Wij proberen wel iets te doen aan inkomensverschillen. Waarom moeten wij de hypotheek van Herman Heinsbroek subsidiëren? Wat is dat voor onzin? Wij zeggen: iedereen in Nederland, rijk of arm, mag de eerste 350 duizend euro hypotheekrente aftrekken. Dat garanderen wij. Over de kinderbijslag zeggen we: als je meer dan een ton verdient, moeten wij dan nog jouw kinderbijslag betalen? Laten we dat geld aan die 450 duizend kinderen geven. Dan zeggen al die rijke mensen: Jan, doe het alsjeblieft, ik ben blij dat ik er vanaf ben. Ik vind het fijn dat ik een bijdrage kan leveren.’

Een stem op de SP is verloren, want jullie gaan niet regeren.
‘Ik denk dat de SP als katalysator op links een enorm belangrijke rol speelt. Als je ziet hoe de PvdA in de oppositie op heel veel terreinen in onze richting is opgeschoven. Als je nu ziet hoe in Nederland over Europa wordt gesproken. Integratie precies hetzelfde. Schoolboeken, no-claim, marktwerking in de publieke sector. Wie is de partij die daar al jaren op hamert? Wij.’

Maar wie een linkse regering wil, moet op Wouter Bos stemmen.
‘Dan krijgen we Balkenende IV, CDA met PvdA in de regering.’

In 2003 zakten jullie hoge peilingen in toen puntje bij paaltje kwam. Dat gaat weer gebeuren.
‘Ik denk dat veel mensen spijt hebben dat ze de vorige keer PvdA hebben gestemd. Die kwam in de oppositie, dus ze hadden beter SP kunnen stemmen. Mensen zijn ook gaan inzien dat het origineel toch prikkelender en interessanter is dan een kopie. Wij wilden met PvdA en GroenLinks voor de verkiezingen een twintig-puntenplan maken. Dan had je als links een offensieve strategie gehad. Bos mag van mij wel wat lef lenen.’

Hij is bang dat de middeninkomens dan bij hem weglopen.
‘Alsof die niet in de samenleving staan. Die hebben ook ouders in verpleegtehuizen.’

Nederland heeft volgens u de mentaliteit nodig van de wederopbouw van na de oorlog. U schrijft een boek over geschiedenis, brengt een cd uit met oud-Hollandse nummers. Dat ruikt naar aardappels met jus.
‘Met spinazie vind ik dat heerlijk.’

Het is nostalgie, conservatisme.
‘Links heeft het woord beschaving ten onrechte gelaten bij rechts. In de wordingsgeschiedenis van de mens zijn waarden en normen niet van een hogere macht gegeven, maar in de strijd van de mens voor een menselijke bestaan uitgekristalliseerd. Je krijgt een prettiger samenleving als je iedereen gelijkwaardig behandeld. Dat heeft helemaal niets met nostalgie te maken. Het is waanzin geweest van links in de jaren tachtig om te zeggen: waarden en normen weg ermee. Wij waren de enige partij die het daar niet mee eens was. Ik heb daarover geschreven, waarom sportverenigingen zo belangrijk waren. Twintig jaar geleden! Iedereen praat over sport nu.’

Lastige vragen

Het Koningshuis en de NAVO hoeven niet meer weg van de SP. Een lid schreef: Jan is Jan niet meer, vroeger konden we met hem een tomaat gooien, nu schurkt hij zich aan de macht.
‘Van de bevolking loopt 80 tot 90 procent weg met Beatrix, Máxima en Willem-Alexander, die het steeds beter doet, dat vind ik ook. Moeten wij dit dan tot het politieke isolatiepunt van de SP verheffen? Mensen moeten ook weten dat bij ons het denken niet stilstaat. Men vond de SP altijd een goede partij maar met een paar van die rare standpunten. Het signaal dat nu is uitgegaan, is dat het verkiezingsprogramma is veranderd.’

De SP is niet echt socialistisch meer, wil allang geen fabriek meer nationaliseren. Het is nu een PvdA-achtig…
‘Daar ben ik het niet mee eens. De invloed van het bedrijfsleven op het bestuur neemt enorm toe, nationaal en internationaal. Dat baart mij zorgen. Wij moeten het Rijnlandse model van het kapitalisme, dat mild is en tenminste nog enige moraliteit kent, redden van het neoliberale, Angelsaksische model. Bos schrijft in zijn program dat hij trots is op het bedrijfsleven in Nederland. Dan denk ik: ja, tsjezus.’

‘In de publieke sector moet geen marktwerking komen. Laat auto’s maken aan de markt over, maar zorg voor condities, zoals een wettelijk minimumloon. Schaf je die af, dan vervallen we tot de duistere tijden van de industrialisatie.’

De SP is een witte partij.
‘Ja. Ja, niet dus, maar ik snap wat je bedoelt. Ik kom uit een beweging die altijd emancipatie heeft nagestreefd. Ik vind het een slechte zaak dat de Marokkaanse Nederlanders zo weinig aan zelforganisatie doen, niet aan de weg timmeren. Dat gaat mij aan het hart.’

Ze stemmen niet op de SP.
‘Nee, ze lopen allemaal achter de PvdA aan. Nou goed, veel succes ermee, zou ik zeggen. Het gaat terug naar de tijd van Den Uyl, toen de Marokkanen hier kwamen. Joop is voor de arbeiders, wij stemmen dus PvdA.’

De SP wil een spreidingsbeleid.
‘Autochtoon en allochtoon zijn met ons van mening dat gemengde wijken met gemengde scholen beter zijn. We hebben nooit voor dwang gepleit op huurders of ouders. We willen wel dwang op woningcorporaties en schoolbesturen om iets te doen aan de segregatie.’

Jullie hebben maar één allochtoon op de lijst, op veertien.
‘Dat is representatief, hoor. Meer dan een op de veertien zijn er niet in Nederland.’

Is de afsplitsing van SP-Kamerlid Ali Lazrak niet de oorzaak?
‘De kortstondige affaire met meneer Lazrak is ons slecht bekomen. Dat gebeurt er als je mensen niet op kwaliteit selecteert, maar op hun allochtoon zijn.’

Jullie hebben geen kwaliteit onder allochtonen kunnen vinden?
‘Ik weet ook niet of wij voldoende ijscomannen, homo’s en gehandicapten in de SP hebben. Wat wil je nog meer voor smaken? Het is ook een verantwoordelijkheid van mensen zelf om lid te worden van een partij. Ik hou niet van pappen en nathouden, dat softe gedoe.’

U bent zeventien jaar lijsttrekker en 21 jaar partijvoorzitter. Wordt het geen tijd voor vernieuwing?
‘Dat hadden jullie op het congres moeten vragen. Als er ook maar één dissonant zou zijn, ben ik de eerste om me hernieuwd te beraden op mijn positie.’

Denkt u na over stoppen?
‘Natuurlijk denk ik daarover na. Maar als ik nu zou zeggen dat ik wegga, ben ik al weg. Dat gaan we dus niet doen.’

Zonder u stort de SP ineen.
‘Ik heb destijds in Oss een stempel gedrukt. Wij groeiden alsmaar en de PvdA werd steeds kleiner. Ze zeiden: als Marijnissen weggaat, dan komt het wel goed. Na mijn vertrek ging de SP van negen zetels naar twaalf, kwam in het college en groeide verder van twaalf naar vijftien zetels.’

Gebeurt er ook wel eens iets in de SP waar u tegen bent?
‘Ja. Ik ben bijvoorbeeld voor het invoeren van de stemplicht. Die discussie krijg ik maar niet gewonnen in de SP.’

Waarom is dan het beeld ontstaan dat u een bullebak bent?
‘Omdat jullie er steeds over beginnen. Alles gaat in goed overleg in de SP. Als SP’ers ergens allergisch voor zijn, dan is het machinaties. Daar hebben ze een neus voor. ‘Toewijding en opofferingsgezindheid verwart men vaak met bullebakkerigheid. Mijn adviezen worden geaccepteerd, omdat ze weten dat ik het zelf allemaal doorleefd heb. En dan dat beeld dat ik de hele fractie bestuur: dat doen anderen. Ik lees van tevoren nooit toespraken van Kamerleden. Dat gebeurt in andere fracties wel, hoor. Ik zie hun debatten niet. Daar heb ik helemaal geen zin in. Dat heb ik allemaal al gehad.’

Reacties uitgeschakeld