Vandaag naast andere werkzaamheden en gesprekken in Amsterdam en omgeving, samen met Herman Vuijsje een kijkje genomen bij het complex Zonnestraal in Hilversum.
Alle vele jaren wilde ik daar naar toe, en laat Herman nu een boekje geschreven hebben over dit wonderschone gebouwencomplex van architect Duiker.
In het begin van de vorige eeuw kwam de slopende ziekte TBC nog een veel voor. Velen stierven aan de aandoening. Zij die het geluk en het geld hadden gingen voor hun herstel naar Zwitserland. Voor arbeiders was dat natuurlijk niet weggelegd.
De Diamantbewerkersbond (ANDB) wilde daar wat aan doen en men kwam op het idee zelf een sanatorium te stichten. Duiker werd gevraagd om een ontwerp te maken rekening houdend met de noodzaak van licht en lucht voor de patiënten. Het resultaat was verbluffend. Het complex staat nu op werelderfgoedlijst van de UNESCO.
Maar dat niet alleen. Nog verbluffender was de manier waarop de bond aan de benodigde financiële middelen kwam. Er werd een Koperen Stelenfonds opgericht, onder leiding van Ome Jan van Zutphen. Diamantslijpers gebruiken bij het slijpen van de diamant een koperen houdertje dat afslijt. De resten werden verzameld en verkocht. Ook besloot men het diamantpoeder voortaan te recyclen, ook dat bracht geld op. Er werd geld opgehaald en zo kon in 1927 dit socialistische instituut de deuren openen. Velen hebben hier met succes gerevalideerd. Nu is er onder andere een zorghotel gevestigd.
14 reacties
Het Koperen Stelenfonds heeft zeker tot 2001 bestaan. Toen was Gijs Honing, voormalig bestuurder van de Industriebond FNV in Amsterdam, de voorzitter.
De Zonnestraal, ook wel Nieuwe Levenskracht genoemd, is een lichtend voorbeeld hoe met solidariteit nieuwe dingen tot stand kunnen worden gebracht. De ongebruikelijke samenwerking tussen de arbeidersbeweging, gezondheidsdeskundigen en architecten brachten een gebouw en concept dat nu nog tot de verbeelding spreekt. Als je beseft hoe het tot stand is gekomen, is het een geweldige inspiratie bron. Niet de stenen, het staal en het glas, dat er nu weer prachtig bijstaat, maar vooral zijn wordingsgeschiedenis is een voorbeeld. Je zou er conservatief van worden. De maatschappelijke krachten van toen zijn er nog. We hoeven ze alleen maar op de goede manier wakker te kussen voor de progressieve beweging.
Reactie door Paul Ulenbelt — zaterdag 29 januari 2005 @ 1.55 uur
Bedankt nu ken ik een beetje de geschiedenis van dit prachtge gebouw, gelukkig weer helemaal gerenoveerd. Ik ben er wezen kijken toen het stond te verpauperen. Toen we hoorde van de renovatie was ik best blij Nederland moet zuinig zijn op zijn cultureel erfgoed. Ik kan iedereen aanbevelen ga er een kijken heerlijk wandelen of fietsen over de hei natuur en cultuur doet de mens goed.
Reactie door Harry Sangers — zaterdag 29 januari 2005 @ 3.13 uur
Over de historische waarde van dit pand kan en wil ik niet in discussie gaan, maar er staan in Nederland nogal veel panden/bouwwerken met ‘historische waarde’ en ik heb meer moeite met de afbraak van ons sociale verzekeringsstelsel, met het in de uitverkoop zetten van wat ooit van ons allen was, met het inleveren van (min-of-meer) vrije natuur, dan met de afbraak van een nauwelijks te renoveren grachtenpandje of kerkje.
Historisch besef is belangrijk, maar het moet wel een functie kunnen hebben in het heden en de toekomst… naar mijn onbescheiden mening.
Reactie door Heraclitus VII — zaterdag 29 januari 2005 @ 3.38 uur
Heraclitus VII.
Kennelijk Jan zijn verhaal niet gelezen en de reactie van Paul Ulenbelt. Ik zou zeggen als je de geschiedenis van dit complex kent dan ben jij juist op je wenken bediendt. Het is een monument van dat waar jij voor pleit.
Roelf
Reactie door Roelf van Bergen — zaterdag 29 januari 2005 @ 10.56 uur
Jan Marijnissen, voldoet het gebouw nog aan alle wettelijke eisen?
Want zo te zien op de onderste foto heb je het gebouw geinspecteerd . ;)
Reactie door Evert Tigchelaar jr — zaterdag 29 januari 2005 @ 14.12 uur
Hee, daar kwam ik altijd langs als ik van m’n (vorige) werk naar huis reed! Grappig om er iets over te lezen.
Reactie door Linda Hogema — zaterdag 29 januari 2005 @ 18.09 uur
Ruim een eeuw geleden was het leven in steden als Amsterdam in veel opzichten ongezond: uitbraken van gevaarlijke epidemieën waren niet uitzonderlijk en om de gezonde mensen uiteindelijk ook gezond te houden koos ‘men’ er uiteindelijk voor om riolering aan te leggen. En waar het mogelijk (betaalbaar) was moesten de zieke mensen vooral weg van de ongezonde en letterlijk vaak ziekmakende stad om te kunnen herstellen van aandoeningen als astma en TBC, reden waarom er in de schone buitenlucht van de ongerepte natuur en ver van de stad herstellings- en kuuroorden kwamen waar deze zieke mensen konden genezen in een rustige omgeving.
In mijn directe omgeving is ook een sanatorium gelegen, althans wat het vroeger was. In gebruik genomen in 1903, in een omgeving die, zoals op zoveel plaatsen in Nederland, toen groener was dan nu, heette het “Christelijk Sanatorium voor Zenuwlijders” en is nu een instelling voor geestelijke gezondsheidszorg. Geen geneeskrachtige baden meer, geen moestuintjes en boomgaarden waar de “geneesheer-directeur” de eerste oogst en mooiste vruchten van mocht ontvangen en geen eerste, tweede en derde klas zorgpaviljoens. Wat overgebleven is, is een stukje bos (dat zich steeds dieper verschuilt achter de vele nieuw gekomen bijgebouwen) waar nog vrijelijk gewandeld kan worden, in de loop der decennia overigens steeds kleiner geworden door woningbouw. Het hoofdgebouw en bijbehorende paviljoens zijn in de loop der tijd gesloopt of in het meest gunstige geval “gemoderniseerd”, hetgeen betekent dat de oorspronkelijke veranda’s en de wandelgalerij met gietijzeren colonnades en in Jugenstil gedecoreerde elementen (in de inrichting) van het hoofdgebouw alleen nog op foto’s zijn terug te vinden.
Gelukkig is ‘Zonnestraal’ niet dat lot beschoren van directe sloop of van sloop die “renovatie” heet. Al heeft het wél lang geduurd voordat men werkelijk met restauratie heeft kunnen beginnen, want op de website valt te lezen dat rond 1983 ‘Zonnestraal’ al de beschermde status van ‘monument’ kreeg. Maar de periode van verval kwam daarmee nog niet ten einde, want ook in de jaren negentig was ‘Zonnestraal’ dikwijls in het nieuws, de leegstaande panden met sloop bedreigd omdat het voor de gemeente Hilversum toch een erg aantrekkelijke locatie was voor een villapark (tenminste, als ik het me nog goed herinner, want niet alles wat je denkt goed te herinneren is ook in even complete toestand aanwezig in het stoffige archief dat ‘geheugen’ heet).
In ieder geval heb ik al een voornemen om dit beschermd stukje architectonisch erfgoed snel te bezoeken. En tot de ontdekking komen dat het in praktijk brengen van en in de maatschappij (voort)bouwen op socialistische grondbeginselen niet alleen tot meer sociale woningbouw hoeft te leiden, maar ook tot het voortbrengen van kunst en architectuur.
Reactie door David Tompot — zaterdag 29 januari 2005 @ 20.02 uur
Toen ik nog een klein meisje was (héél lang geleden ! ) ging ik altijd met mijn vader mee naar het kantoor van “de bond” en daar stond altijd een collectebus voor de Zonnestraal !
Vooral als de vacantie-bonnen werden uitbetaald werden de zieke kameraden nooit vergeten !! Als er toch iemand was die het vergat werd hij wel terug geroepen om toch vooral Zonnestraal niet te vergeten !!
Reactie door Diny — zaterdag 29 januari 2005 @ 23.27 uur
“Kennelijk Jan zijn verhaal niet gelezen en de reactie van Paul Ulenbelt. Ik zou zeggen als je de geschiedenis van dit complex kent dan ben jij juist op je wenken bediendt. Het is een monument van dat waar jij voor pleit.”
Sorry Roelf e.a. Ik blijf de neiging hebben om kritisch te blijven ten opzichte van partijgenoten. Dat wordt steeds minder op prijs gesteld, maar ik weiger me daar iets van aan te trekken.
Dom hè !
Zelf nadenken, waarom zou je wanneer je ook achter heiligen aan kunt lopen…
Liever minder afbraak voor de mensen van nu, dan het in stand houden van valse liefdadigheid van vroeger.
Oeps… ook dat had ik natuurlijk beter niet kunnen schrijven.
Roelf
Reactie door Heraclitus VII — maandag 31 januari 2005 @ 4.34 uur
@ Heraclitus VII
Kritisch blijven ten opzichte van je eigen partij en ten opzichte van andere partijen is juist hardstikke goed. Bij de PvdA is dit bijvoorbeeld te weinig gebeurd, en vandaar dat die partij nu is verworden tot een kleurloos geheel.
Je hebt ook gelijk dat je de afbraak voor mensen van nu wilt tegengaan, en daarover is niemand het oneens.
Om hetgeen in het verleden “valse liefdadigheid” te noemen gaat wel een treetje ver, je moet het natuurlijk wel in die tijdsgeest weten te plaatsen.
Hoe dan ook, blijf lekker voor je eigen mening uitkomen, blijf lekker kritisch… dat houdt de boel tenminste dynamisch. Accepteer dan wel dat anderen zich ook kritisch tegenover jouw uitlatingen zullen opstellen, maar dat lijk je ook best wel te doen.
wat mij betreft geen probleem dus…
Reactie door Jan Breur — maandag 31 januari 2005 @ 12.48 uur
wie kan mij vertellen wat zonnestraal in het papiaments betekent
groetjes Tine
Reactie door tine westerlaken — maandag 4 april 2005 @ 12.37 uur
Leuk om foto’s van het gerestaureerde Zonnestraal te zien. Als kind kwam ik er af en toe, en dan nam mijn vader mij altijd mee naar de hal om het beeld van zijn vader te bekijken. Hij was de zoon van Ome Jan, en ik ben dus een kleindochter van hem.
Zonnestraal was een schitterend aantal gebouwen met bijzondere architectuur, en het is goed om te zien dat dit nu zo mooi gerestaureerd is.
Reactie door anne van zutphen — woensdag 8 juni 2005 @ 5.37 uur
Geachte mevrouw van Zutphen,
wat leuk dat ik tijdens een speurtocht op internet uw berichtje lees; en wat jammer dat hij mij niet eerder is overkomen… Ondergetekende is voorzitter van de Kampeervereniging Licht en Lucht, dat kort voor de oorlog dankzij uw grootvader op een deel van het terrein van Zonnestraal kon “doorkamperen”, iets dat eerder in Bloemendaal door de lokale overheid niet (meer) mogelijk bleek; dit jaar om precies te zijn op 4 juni (4 dagen voor u dit bericht schreef…) vierden wij ons 75-jarig jubileum, en ik heb in mijn toespraak uw grootvader meermalen genoemd en geroemd. Wij begrijpen dat er op het ogenblik ingrijpende wijzigingen kunnen gaan plaatsvinden waardoor na 2007 kamperen wellicht niet meer mogelijk wordt. Was uw grootvader er nog maar, hij zou (wederom) voor de goede zaak hebben gestreden.
Het ga u goed.
m.vr.gr.
Rob ter Bruggen
voorzitter
Kampeervereniging Licht en Lucht
rob.ter.bruggen@companions-amsterdam.com
Reactie door Rob ter Bruggen — dinsdag 8 november 2005 @ 19.35 uur
Leuk! Zonnestraal, daar heb ik gewoond van baby tot en met 18e. In 1 van de nazorgwoningen.
Het landgoed ken ik van binnen en van buiten. Jammer dat veel gebouwen gesloopt en afgebrand zijn:-(
Leuk om te zien hoeveel er over zonnestraal staat op internet.
Reactie door eef — zondag 4 december 2005 @ 3.39 uur