Over de affaire Lazrak
Algemeen Dagblad, 14 februari 2004

SP-leider Jan Marijnissen ligt zwaarder onder vuur dan ooit. Het uit de partij gezette Kamerlid Ali Lazrak vindt hem een dictator. In de media volgen de negatieve artikelen over de socialisten en hun manieren elkaar snel op. Spat de rode droom van Marijnissen uit elkaar?

Over het vertrek van Jan Marijnissen wordt druk gespeculeerd. Maar de leider zelf heeft, gezeten achter een glas cola in een bruin café in Den Haag, slecht nieuws voor de mensen die hem politiek dood wensen. Fel: ,,Iedereen die dacht: van hem zijn we af, vergist zich flink.” Jan kan nog jaren mee. Johannes Guillaume Christianus Andreas Marijnissen – zwart overhemd, de bovenste knopen los – is sinds twee decennia de voorman van de socialisten, van wie de geschiedenis onlosmakelijk is verbonden met zijn geboorteplaats Oss. Daar, in het oosten van Brabant, begon de partij 30 jaar geleden aan haar opmars. In 1994 veroverde Marijnissen zijn eerste twee zetels in de Tweede Kamer. In 1998 werden het er vijf, daarna negen. Maar na het vertrek van Ali Lazrak zijn het er nog acht over. Is de affaire het begin van het eind voor het politieke zondagskind Marijnissen? Lazraks verwijten en de gretigheid waarmee die door de media werden overgenomen, hebben Marijnissen gekwetst. ,,Elke partij komt een keer aan de beurt, nu moest de SP er kennelijk aan geloven.” Lazrak noemde Marijnissen ‘onbeschaafd’ en ‘verstikkend’. Het lijdend voorwerp: ,,Ik heb me de afgelopen weken proberen voor te stellen wat Ali in godsnaam tot deze uitspraken heeft gebracht. Ben ik een dictator? De rest van de fractie vindt van niet. Het is me raadsel wat z’n echte gevoelens zijn en wat hij allemaal heeft verzonnen om zijn gedrag te rechtvaardigen, is me een raadsel.” Hij klinkt bitter, en verbaasd. Hij geeft toe: ,,De lat ligt hoog voor SP’ers in de Kamer. We hebben een naam hoog te houden. Maar ik heb nooit tegen Ali gezegd dat er geen plek voor hem was in de fractie. Wel heb ik na zijn eerste debat over integratie gezegd dat het ‘t slechtste debat was dat de SP ooit in de Kamer heeft gevoerd. Dat vond ik niet alleen: er zaten vier SP’ers bij om hem te steunen en die kwamen lijkbleek terug. Ali had zich een half jaar kunnen voorbereiden, en we hebben allemaal aangeboden hem te helpen. Vlak van te voren kwam hij met een stukje papier met zijn spreektekst erop. Ja, toen was het te laat.”

U vindt zelf niet dat u veel te dominant bent?
“Ongeduld, dat is een karaktereigenschap van me. Toen Onze Lieve Heer het geduld uitdeelde, stond ik helaas niet vooraan. Maar dominant ben ik niet. Afgelopen weken is het beeld ontstaan dat ik alle fractieleden aan een touwtje heb – dat ik al hun bijdragen lees. Hou toch op man. Dat doe ik nooit, daar heb ik helemaal geen tijd voor!” De kijkers van een NPS-documentaire over de Tweede Kamer hebben een kribbige Marijnissen op hun netvlies staan die Agnes Kant na een mislukt debat publiekelijk voor schut zet. Allemaal in scène gezet, onthult Marijnissen. ,,Ik deed dat ‘evaluatiegesprek’ op verzoek van de makers van de documentaire. Agnes was zelf heel ontevreden over haar optreden. Ze vond dat ze het verkloot had.” Hij heft zijn handen ten hemel. ,,Moet ik dan tegen Agnes zeggen: ‘Meid, je deed het geweldig’, terwijl ze dat zelf ook al niet vindt. Kom nou! Je moet eerlijk zijn tegen mekaar. Wat is daar mis mee?”

Verongelijkt: “Die lui van de NPS hebben negen maanden lang bij ons álles mogen filmen. Dan zetten ze scènes achter elkaar die niets met elkaar te maken hebben. Je ziet Agnes zich drie keer opmaken. Lijkt me niet veel in negen maanden. Ze hadden haar net zo goed drie keer op de wc kunnen filmen, dan had iedereen gedacht dat ze incontinent was. Zo manipulatief!” Marijnissen is een buitenbeentje in de politiek. Bij geen enkele andere grote partij is één persoon partijleider, partijvoorzitter én fractievoorzitter. Het roept bij tegenstanders vragen op over het democratisch gehalte van de SP.

U heeft wel eens nagedacht over een andere naam voor de partij. Wat dacht u van de Lijst Jan Marijnissen?
Lacht: ,,Neuh, LJM bekt niet zo lekker.” Dan, uitdagend: ,,We zijn er tróts op dat we zo’n constructie hebben. De partijvoorzitter is bij de meeste andere partijen een deerniswekkende figuur. Kijk naar Bas Eenhoorn vroeger bij de VVD of Ruud Koole nu bij de PvdA. Ze staan op een zijspoor en dat leidt permanent tot wrijvingen. Daarom is de partijleider en de voorzitter bij ons een en dezelfde. Dat betekent niet dat ik in mijn eentje aan alle touwtjes trek.” Hij nipt van z’n cola. ,,Hoe zou ik hier nou rustig kunnen zitten als ik tegelijkertijd ook een partij van 45.000 leden moet leiden? Daar hebben we een algemeen secretaris voor. Er wordt een beeld van mij neergezet dat niet klopt, en daar baal ik van. In andere landen is het heel normaal: Schröder was jarenlang SPD-voorzitter en bondskanselier.” Hij steekt zijn hand in de lucht. ,,Ik beloof bij deze plechtig: Jan Marijnissen zal nooit tegelijk minister-president en voorzitter van de SP zijn.” Intussen draait de geruchtenmachine over zijn opvolging op volle toeren. Na tien jaar Binnenhof zou Marijnissen worstelen met de vraag aan wie hij bij de verkiezingen van 2007 het stokje moet overdragen. Twee namen doen de ronde, van Agnes Kant, zijn rechterhand in de Tweede Kamer, en van senator Tiny Kox, kameraad van het eerste uur. Marijnissen reageert allergisch op de vraag of hij al een geschikte opvolger heeft gevonden. ,,Daar bemoei ik me dus niet mee, dat is een zaak van de partij. Ik ga niet over de tekst op mijn grafsteen en ik ga ook niet over de muziek op mijn begrafenis. Maar ik kan iedereen gerust stellen: mijn opvolging is nog lang niet aan de orde, als het aan mij ligt. Ik ben pas 51 en zit in mei tien jaar in de Kamer. Dat lijkt verschrikkelijk lang, maar dat is het niet. Ik weet niet waar de gedachte vandaan komt dat iedereen na een of twee periodes moet verdwijnen. Zelf kwam ik na vier, vijf jaar pas een beetje los. Ik draai net lekker, en nou zou ik alweer weg moeten?” Het kale hoofd met de grijze slapen schudt driftig nee. ,,Marcus Bakker was meer dan 25 jaar Kamerlid. Nou, dan kan ik ook nog wel even mee. Schrijf maar op: ik ben beschikbaar bij de volgende verkiezingen. Ik wil best meemaken dat de SP deel uitmaakt van een kabinet.”

Hoe groot is de kans dat de SP ooit regeert?
“Ik denk dat we bij de volgende verkiezingen flink gaan winnen. Tijdens het tweede paarse kabinet hadden de linkse partijen samen al 75 zetels. De kans op een progressieve meerderheid is groot, dat voel ik. Erg belangrijk wordt wat Wouter Bos doet. Is de PvdA bereid met GroenLinks en SP samen te werken? Of richt Bos zich weer op het CDA? Dan komt er voor ons weinig van regeren terecht. We gaan in ieder geval niet met Balkenende in zee. Daar zeg ik bij dit rechts-conservatieve CDA categorisch nee tegen.” De SP groeit al jaren als kool. De socialisten hebben inmiddels evenveel leden als de VVD. Het lijkt trendy om socialist te worden. Gretta Duisenberg, die in een grote villa in Amsterdam woont, is lid. Adam Curry, ook al iemand die niet van een bijstandsuitkering moet rondkomen, sinds kort ook.

Past dat soort mensen wel bij de arbeideristische SP?
Hij fronst zijn wenkbrauwen. ,,Wij hebben geen ballotagecommissie. Ik waardeer Gretta zeer om wat ze doet voor de Palestijnse zaak. Curry was het van harte eens met ons programma. Dan is hij welkom. Jullie rijtje was trouwens niet compleet: Georgina Verbaan zei ook dat ze lid wilde worden. Het maakt me niet uit wat de goegemeente vindt. Ik ben er trots op dat zo veel mensen lid worden van de SP, ook onbekenden onder wie veel jongeren. Dat vind ik echt ge-wel-dig. We groeien, ondanks die vervelende toestand met Lazrak, met 150 leden per week, en dat is erg prettig om vast te stellen.”

Is er ideologische scholing voor nieuwe leden, zodat Georgina Verbaan weet waarvan ze lid wordt? Gegrinnik: ,,Dat doen we alleen voor mensen die een functie binnen de partij ambiëren. Die krijgen een cursus ideologie, een cursus omgaan met de media, een cursus volkshuisvesting – noem maar op.” Marijnissen klinkt strijdlustig – en zit boordevol plannen. ,,Ik woon dit jaar elke maand één week in een andere provincie. Politici weten niet wat er echt in het land gebeurt. Ik ga op werkbezoek, houdt lezingen en ‘s nachts slaap ik in een hotel of bij mensen thuis. ‘s Avonds een biertje in de buurtkroeg en luisteren naar de verhalen.” Het afgelopen half jaar heeft Marijnissen gebruikt om zich te ‘herbronnen’ en na te denken over zijn politieke toekomst. Aan bronnen heeft de Ossenaar geen gebrek. Hij heeft niet bepaald een makkelijke jeugd gehad. Zijn vader stierf toen hij tien was. Zijn moeder stuurde hem naar een internaat – ‘een liefdeloze omgeving, ik heb daar emotionele krassen opgelopen, hecht me nooit helemaal aan mensen’. Op de middelbare school botste hij hard met autoritaire leraren. Later, in de fabrieken waar hij de kost verdiende, zag hij dagelijks hoe zijn collega’s ‘gemangeld’ werden. ,,Menselijke tragedies waarvan je de vermijdbaarheid zag. Ik heb in een vleesfabriek gewerkt waar ontzettend veel lawaai was: 105 decibel hadden we om de oren. Ik ben er zelf aan een kant halfdoof van, maar veel collega’s uit die tijd zijn helemaal doof.” Dat soort ervaringen zijn de grote drijfveer om door te gaan. Dat heeft ook te maken met ‘beroepseer’. Schuchter: ,,Het klinkt misschien een beetje ouderwets in dit land.” Nederland is een land van mensen geworden die eerst naar zichzelf kijken en steeds minder naar hu omgeving, vindt Marijnissen. ,,We denken: het zal m’n tijd wel duren. We zijn een land van wegkijkers geworden.” Meer dan ooit heeft hij het idee dat het SP-verhaal aanslaat. ,,Nu is het momentum om iets te bereiken. Onder Paars-2 heb ik overwogen te stoppen met de politiek. Alles zat muurvast – dat is nu anders.” Het ‘succesverhaal Nederland’ hangt van vijf leugens aan elkaar, stelt hij in zijn nieuwe boek. ,,Dat we onze kinderen goed opvoeden, dat we goed omgaan met onze ouderen, met onze natuur, met dieren en dat we alle rijkdom aan ons zelf te danken hebben.” Vorige maand was Marijnissen op bezoek in een verpleeghuis in het Overijsselse Hardenberg. ,,Als je het personeel vraagt wat ze van behandeling van de ouderen vinden, lopen ze leeg. We moeten de vraag stellen of we hen, de mensen die dit land hebben opgebouwd, zo willen behandelen. Is het menselijk hen weg te stoppen op de hei in paviljoenen met kunstbloemen op tafel? Zonder dat ze ooit kinderen zien? Zouden wij zelf willen wat we onze ouders aandoen?” Hij drinkt zijn glas leeg. ,,Ik ben nog lang niet klaar. Je moet als politicus nooit zeggen: voor dat individu heb ik even geen tijd. Zonder de ander is de mens niets. Wat goed is voor de zwerm, is goed voor de bij.”

Reacties uitgeschakeld