De PvdA verkeert ideologisch al jaren in een crisis.
Vrij Nederland, 12 juli 2002

Soms kan de voorman van de Socialistische Partij zijn sociaal-democratische collega niet volgen. Bijvoorbeeld als het over diens politieke toekomstvisie gaat. ‘Een tweepartijenstelsel is ondemocratisch.’

‘Als Wouter Bos de Partij van de Arbeid wil opheffen’, grijnst Jan Marijnissen ontspannen van achter een glas witbier, ‘dan heb ik daar geen bezwaar tegen. Noteer dat maar. Ik ben er niet tegen, ik ben er niet voor. Maar de SP doekt zichzelf voorlopig niet op. Wij staan pas aan het begin van onze Elfstedentocht.’
We treffen de socialistische voorman aan het begin van het zomerreces op een Haags terras, en leggen hem de politieke toekomstvisie van Wouter Bos voor. Binnen acht jaar, zo voorspelde de PvdA-leider in Vrij Nederland, zal er een districtenstelsel zijn ingevoerd dat tevens het einde inluidt van de PvdA. Regeringscoalities zullen worden gevormd op basis van personen en niet meer aan de hand van partijen. Voor de ‘zetel Oss‘ kunnen progressieve kiezers bij Jan Marijnissen terecht, zo schetste Bos het vernieuwde politieke landschap.

Tekst: Michiel Hulshof en Elma Verhey

Klopt het gerucht dat u vanwege het iets omvangrijkere kiezerspotentieel, een verhuizing van Oss naar Amsterdam overweegt?
‘Misschien ga ik wel naar Rotterdam! Maar ik denk dat ik mijn koffers voorlopig niet hoef te pakken. Nou ja, voor mijn reis naar Ierland over een paar weken. Daarna gaan ze weer rechtstreeks naar zolder.’

Vindt u het dapper dat Bos zo openlijk over het politieke systeem durft te filosoferen?
‘Dapper? Volgens mij is Bos de weg kwijt. Het is een schreeuw in de nacht, een slag in de lucht, schrijven in water. Rob Oudkerk heeft die oprisping een paar weken geleden ook al gedaan in Het Parool. Intern wordt het al het geheime plan “eliminatie-SP” genoemd. Dat is natuurlijk een grapje. De PvdA verkeert ideologisch al jaren in een crisis. Vandaar die wilde ideeën.’

Een tweepartijenstelsel is ondemocratisch. Kijk naar Engeland: Labour of Tories, het maakt niks uit, alleen de retoriek is anders. En in de Verenigde Staten, dat weet iederéén, zijn de democraten en de republikeinen één pot nat. Iemand als Ralf Nader, door vriend en vijand gerespecteerd, komt niet aan de bak. Geef mij Nederland maar. Ik wil niet onbescheiden zijn, maar welke discussie in de Kamer is niet aangezwengeld door een kleine partij? Of het nu GroenLinks is, de SGP, de ChristenUnie of de SP, het zijn de kleine partijen die er voor zorgen dat er wat te beleven valt in het parlement.’

‘Het zijn de kleine partijen die er voor zorgen dat er wat te beleven valt in het parlement’

Bent u bang dat het SP-geluid in groot progressief verband om zeep zal worden geholpen?
‘Nou, de massa die de SP inbrengt, 42.000 leden, komt al aardig in de buurt van de 60.000 die de PvdA heeft. In die zin zou het mee kunnen vallen. Maar waarom zo snel en waarom zo hard? Laat de PvdA een beginselprogramma schrijven, daar komt de partij nog niet uit. Ik wil ook eerst zien hoe de fractie oppositie gaat voeren. Tot nu toe hebben we redelijk samengewerkt en zo moet het. Al dat geroep over samenwerken, daar kom je geen stap verder mee. Holle retoriek. Laten we het in de praktijk doen.’

Spreekt u wel eens PvdA-kamerlid van wie u denkt: die kan met gemak bij de SP aanschuiven?
‘Ik ken PvdA-kamerleden die de SP als hun alter ego beschouwen. Zo zouden wij moeten zijn, vertellen ze je in de wandelgangen. Maar ik noem geen namen. Dat lijkt een verzoek: stap maar over. Het is niet mijn gewoonte mensen los te weken van hun eigen partij. Ik heb altijd gepleit voor samenwerking, maar de PvdA gaf nooit thuis. Als het over de gezondheidszorg ging, was Rob Oudkerk het vaak roerend met ons eens. Schreef je het op in een motie – stemde hij tegen. Dat is niet één keer gebeurd, maar tientallen keren. Destijds een oekaze van Ad Melkert: moties van de SP worden à priori niet gesteund.’

Melkert weigerde zelfs u te groeten. En Bos?
‘Hij is heel vriendelijk en hij zegt me gedag. Zet dat maar boven het stuk: Bos zegt hallo tegen Marijnissen! Een geweldige vooruitgang. Ik slaap een stuk beter ’s nachts. Ik twijfel ook niet meer dagelijks aan mijn recht op bestaan. Serieus: sinds het vertrek van Melkert zijn de verhoudingen fundamenteel veranderd. Er heerst niet meer die sfeer van: het komt van de SP, dus deugt het niet. De PvdA zit nu in de oppositie en dat maakt natuurlijk een groot verschil. Maar wie garandeert mij dat de partij die ik ken van twaalf jaar regeren morgen niet terug is? Als er verkiezingen komen? En de partij kan weer met het CDA aan de slag?’

U gelooft niet dat Bos serieus een progressief blok wil vormen?
‘Ik wil eerst wel eens zien hoe Bos oppositie voert. Ik hoor hem de laatste weken net iets te veel over “keuzevrijheid” in de gezondheidszorg en in het onderwijs. Ik noem het marktwerking. Dat is het paard van Troje binnenhalen! Echt waar! Volgens dezelfde redenering zijn in Amerika de private schools geïntroduceerd. Die waren eerst alleen voor de allerrijksten. Moet je nu zien: heel Amerika ligt krom met drie banen per gezin, dag en nacht werken, kind alleen op de bank thuis. En dat alleen om een private school te kunnen betalen, want de public schools zijn ontzettend verwaarloosd. Dat is het voorland van Nederland als we niet uitkijken. Al die theoriën, of het nu de Derde Weg heet, of de Vierde Weg, en of ze nu van Blair komen of van Bos, als we dit land ten prooi laten aan tweedeling onder mom van wat voor mooi verhaal dan ook, komen we van een koude kermis thuis. Dan slaan we ons over tien jaar voor de kop.’

Toch nog even terug naar het plan-Bos. Ziet u het niet een beetje als een uitgestoken hand?
‘Natuurlijk, zeker. Maar het komt mij iets te vroeg. Toekomstige samenwerking moet groeien in het licht van het politieke verzet tegen Balkenende. Gaat dat goed, dan kunnen we bij de volgende verkiezingen gezamenlijk optrekken.’

Hoe ziet u dat voor zich?
‘PvdA, GroenLinks en SP moeten een akkoord sluiten waarin ze vastleggen dat ze samen een coalitie willen vormen. Dat zorgt voor duidelijkheid in de politiek. Ik denk dat heel veel linkse mensen daar vóór zouden zijn. Volgens mij halen we onafhankelijk van elkaar meer stemmen dan in één monolitisch progressief blok, waar Bos voor pleit. Daar zit geen smaak meer aan.’

‘Laat Zalm vooral gaan staan zwaaien naar het Malieveld. Dat is precies de olie op het vuur die we moeten hebben.’

Femke Halsema deed een eerste poging met het ‘maatschappelijk tegenakkoord’. De SP heeft zich er niet bij aangesloten.
Ja hallo! Als de kleinste van de drie zegt: hier heeft u een akkoord, zet uw handtekening maar, dan zeg ik: wij hebben ook een verkiezingsprogramma. Zo werkt het niet. We zullen het samen moeten doen. Maar dat geeft niets, het is leuk geprobeerd en het is duideljk dat GroenLinks op dezelfde lijn zit als de SP: keiharde oppostie voeren tegen dit kabinet, in de Kamer en daarbuiten. Nu is het nog rustig, maar ik merk dat de mensen op stoom komen. Als op prinsjesdag de concrete plannen duidelijk worden, dan voorspel ik dat er in dit land heel wat gaat gebeuren.’

Heeft dat zin? Gerrit Zalm heeft al laten weten dat hij de demonstranten op het Malieveld hartelijk zal toezwaaien vanachter het raam.
‘Dat zegt iets over zijn hoogmoed en we weten hoe het daarmee afloopt. Laat Zalm vooral gaan staan zwaaien. Dat is precies de olie op het vuur die we moeten hebben. Als ik de vakbonden zo hoor, dan sluit ik zelfs een algemene staking niet uit.’

Valt er ook nog iets te bereiken via het parlement?
‘Natuurlijk! Ook dat snap ik niet van Bos. Hij heeft zoveel uitspraken gedaan die ik niet kan plaatsen. “De eerste vier jaar valt er op het Binnenhof niets te halen. Wij gaan het land in”, heeft hij gezegd. Dat vind ik een zwaktebod van de eerste orde. Dan kan hij beter zijn zetel ter beschikking stellen en iets anders beginnen. Een rondtrekkend circus of zo. Je bent verkozen om in de kamer je mond open te doen. Desnoods ga je strijdend ten onder.’

Denkt u dat u de coalitiepartijen kunt overtuigen?
‘Zeker weten. Het rommelt bij het CDA. Of dacht je nou werkelijk dat Balkenende en Verhagen wegkomen met deze asociale maatregelen? Ik geloof er geen barst van. Vroeger kwam de nieuwe aanwas van de SP vooral van ex-PvdA leden. Nu steeds vaker van het CDA. Mensen zeggen: voor een christelijke politiek kan ik beter bij de SP zitten. Ik neem aan dat die geluiden inmiddels ook doordringen tot in de hogere burelen van het CDA.’

Na de eerste debatten vonden Binnenhofwachters dat u de hoogste ogen gooide als oppostieleider tegen de Bak-Ellende.
‘O ja, sinds wanneer ben ik leider van de grootste oppositiefractie? Ik verwacht nog wel het een en ander van Bos. En met lovende media-kritiek, krijg je mij niet in de zevende hemel. Er zijn tijden geweest dat de SP werd verguist. Toen was mijn anker ook niet de waardering in krantencommentaren. Het is net als met voetbal. Je bent zo goed als de laatste keer dat je gespeeld hebt.’

Reacties uitgeschakeld