Eerste termijn in tekst en video
Tweede Kamer, 11 juni 2003
Bij de bespreking van het regeerakkoord heb ik de plannen van het nieuwe kabinet een recept voor een sociale ramp genoemd. Ik vind dat nog steeds. De uitkomst van de formatie en ook de Regeringsverklaring geven mij geen enkele aanleiding op die kwalificatie terug te komen. Integendeel, ik wil in dit debat vérder gaan.
Het is asociaal om het ziekenfonds uit te kleden en gelijktijdig de premies fors te verhogen én ook nog een eigen risico in te voeren.
Het ís asociaal om gedeeltelijk arbeidsongeschikten niet meer toe te laten tot de WAO maar door te verwijzen naar de (verslechterde WW) en daarna rap naar de Bijstand (die natuurlijk óók verslechterd wordt).
Het is asociaal om mensen ouder dan 57 jaar te verplichten te blijven solliciteren tot hun 65ste en deze mensen ook nog eens niet meer in aanmerking te laten komen voor een vervroegde pensionering of een prepensioenregeling.
Het is asociaal om de uitkeringen en de salarissen van de mensen die ambtenaar, onderwijzer of verpleegster zijn los te koppelen van de ontwikkeling van de lonen in het bedrijfsleven.
Ik ga deze keer niet wéér de hele rij van verslechteringen opnoemen. Zoals gezegd, ik wil in dit debat vérder gaan.
De maatregelen die het kabinet voorstellen hollen de solidariteit uit. Dit kabinet doet precies wat het nu net níet zou moeten doen. Door deze maatregelen en door 15 miljard te bezuinigen wordt doorgegaan op de weg die door de heersende politiek vanaf de jaren tachtig gevolgd wordt…, een politiek die meer en meer de pijlers van onze beschaving aantast.
Geen enkele vitale samenleving met toekomst kan zonder vertrouwen. Niet alles laat zich immers organiseren door regels en wetten. Zonder vertrouwen zijn we nergens. Niet alles hoeft te worden besproken of afgesproken. Veel dingen kunnen we gelukkig nalaten omdat er vertrouwen bestaat.
Dát vertrouwen, het vertrouwen in de overheid, in de politiek, in de democratie, maar ook het vertrouwen in elkaar, in de toekomst en misschien ook wel in onszelf sijpelt weg. En, waar geen vertrouwen is groeit het wantrouwen en daarmee het cynisme over de oplosbaarheid van problemen.
Vanaf de jaren tachtig, bij de opkomst van de neoliberale mens- en maatschappijvisie, heeft de politiek de mensen te verstaan gegeven dat de overheid niet meer garant kon staan voor de zekerheden van weleer: sociale zekerheid, goed onderwijs, goede en voldoende zorg, fatsoenlijk openbaar vervoer, een samenhangend en doordacht beleid met betrekking tot onze landinrichting, en ga zo maar door.
Vanaf toen, dachten velen: het is vanaf nu ‘ieder-voor-zich’, en – niet verwonderlijk – velen gingen zich daar ook naar gedragen. ‘Dat maak ik zelf wel uit’ en ‘lekker jezelf zijn’ zijn uitdrukkingen die sindsdien pas echt aan populariteit wonnen. De overheid trok zich terug, de mensen moesten het steeds meer zélf uitzoeken.
Op zichzelf is daar niks mis mee. Maar wanneer het om zaken gaat waar we niet neutraal, vrijblijvend tegenover kunnen staan, zoals de kwaliteit van onderwijs en zorg, en al die andere belangrijke zaken die we rekenen tot de kern van onze beschaving, de publieke sector, dat waarvan we zeggen: ‘Dat is van ons allemaal’, wordt het een ander verhaal. Dan hebben we het over de kérn van de verantwoordelijkheid van de overheid.
Na de no-nonsence-periode van de CDA-kabinetten in de jaren tachtig kregen we acht jaar paars, een periode waarin niet werd gebroken met de trends die Lubbers op de rails had gezet. Nee, de trend werd zelfs versterkt voort gezet: nog meer privatiseringen, nog meer marktwerking, nog meer tekorten in de publieke sector, en nog meer megalomane projecten als de Betuwelijn en de Hoge Snelheidslijn. Nu zitten we met de problemen. We hebben wel alle nadelen van het beleid, maar niet de beloofde voordelen gekregen.
Eén voorbeeld: de elektriciteit. De Flevocentrale, één van de schoonste nieuwe centrales in de wereld, staat nu weg te roesten. De prijs van de stroom was nét iets te hoog om effectief te kunnen concurreren met de vuile stroom uit Duitsland en de kernenergiestroom uit Frankrijk. Zie de vooruitgang… De distributiebedrijven gooien jaarlijks tientallen miljoenen over de balk aan onzinnige reclamecampagnes. Bij gebrek aan onderscheidingsmogelijkheden – waaróp moet je immers concurreren? Stroom is stroom, nietwaar – zijn dure reclamebureaus gevraagd slagzinnen te bedenken, slogans die mij en u moeten overtuigen om over te stappen van Rendo naar Essent bijvoorbeeld .
Ik moet dan overstappen van ‘Rendo, bruisend van energie’ naar ‘Essent: Lekker Leven’. Ik kan ook naar Westland, dan kies ik voor ‘Energie met Groeikracht’ of naar Eneco: ‘Eneco energie, mijn energie’. Zie de vooruitgang… Intussen zijn de eerste colporteurs aan de deuren van nietsvermoedende burgers verschenen. Ze proberen mensen om te praten zodat ze hún elektriciteit kopen. Zie de vooruitgang…
Iedereen verwacht een administratieve chaos als straks al die mensen van elektriciteitsbedrijf gaan wisselen omdat ze ergens anders een paar centen goedkoper uit zijn. Zie de vooruitgang…De prijzen gaan de komende jaren niet omlaag maar met tientallen procenten omhoog en Californische toestanden (stroomuitval) zullen ook hier gaan voorkomen. Zie de vooruitgang…
En waarom? Alleen maar omdat de neoliberale gedachte voorschreef dat er marktwerking moest komen. Dit is één voorbeeld van al die maatregelen die de afgelopen tien jaar bedacht zijn en die allemaal niet gebracht hebben wat de mensen is beloofd.
Want ik heb het nog niet gehad over de privatisering van de busbedrijven en de verzelfstandiging van de NS, de chaos in de taxiwereld, de ellende met de kabelbedrijven, het notariaat dat de prijzen na de introductie van de marktwerking meteen met 40% verhoogde, de privéklinieken die het niet zo nauw nemen met de voorschriften, enzovoorts, enzovoorts.
Er gebeurde nog veel meer waardoor mensen hun vertrouwen verloren. We kregen de Euro. ‘Uw Euro is een gulden waard’, kun je nu overal horen.
HP/De Tijd zocht het uit: In een paar jaar tijd zijn de prijzen tientallen procenten gestegen. Al eerder pleitte ik voor een prijsmaatregel in plaats van de door minister De Geus bepleitte loonmaatregel.
De problemen in de zorg en het onderwijs werden niet opgelost, ze werden vergroot; de zorg van mensen over de veiligheid nam steeds verder toe door gebrekkig toezicht, onvoldoende preventie en falend politie- en justitiebeleid; in plaats van integratie van minderheden zagen we steeds meer scheiding langs etnische lijnen (in wijken én scholen); de woningnood steekt weer de kop op terwijl hele stadsdelen worden gesloopt zonder dat er voor de huurders een betaalbaar alternatief beschikbaar is; de natuur verloedert steeds verder…
En dan hebben we nog de traditie van de partijpolitieke benoemingen, de achterkamertjespolitiek en de sorry-democratie. Waar kunnen de heersende politieke partijen die in wisselende samenstellingen de dienst uit hebben gemaakt eigenlijk nog met trots over spreken? Vindt u het gek dat de mensen het niet meer vertrouwen? De MP zegt: ‘Veel burgers hebben het idee dat de overheid onvoldoende begrip heeft voor hun problemen.’ En ‘Velen hebben het idee dat hun opvattingen onvoldoende doorklinken in het overheidsbeleid.’ Juiste constateringen, maar B II brengt daar met het geplande beleid geen verandering in.
De opkomst van Pim Fortuyn is door velen verklaard uit de veenbrand die er onder de oppervlakte van de samenleving om zich heen grijpt. Ik deel die analyse en ik ben het ook eens met degenen die zeggen dat dit kabinet eerder de brand aanwakkert dan blust. De enorme bezuinigingen zijn als zuurstof voor de brand. Nergens wordt de mensen hoop gegeven dat het morgen beter zal gaan en nergens worden maatregelen genomen die mensen hernieuwd vertrouwen geven in de overheid.
Dat is niet alleen asociaal, zoals ik eerder zei, dat is een ramp. We zijn een rijk land, maar waar is de spirit gebleven, waar is de ambitie, waar is de daadkracht?
Ik pleit ook voor meedoen, net als het kabinet. Maar dan niet zoals dat wordt uitgelegd door de captains of industry. Zij doen ook mee, maar op een andere manier dan ik bedoel. Het zijn trouwens ook helemaal geen ondernemers, wáren het maar echte ondernemers. Deze mensen zijn slechts uit op persoonlijk gewin. Het zijn mensen die heel veel verdienen zonder enig risico te lopen en in de meeste gevallen er geen blijk van geven over bijzondere gaven te beschikken.
Paul Cliteur heeft daar afgelopen zondag in Buitenhof behartenswaardige dingen over gezegd. Hij riep Burgmans van Unilever op eens in de spiegel te kijken zodat ‘hij zelf kan zien dat hij geen Schopenhauer of Michelangelo is. En ook geen Bono of Van Nistelrooy, voeg ik er maar even aan toe. Dat u uitgerekend de heer Tabaksblatt – zelf oud-topman van Unilever – moest vragen om te kijken hoe de salarissen aan de top van het bedrijfsleven aangepakt moeten worden, doet mij het ergste vrezen voor de uitkomsten.
Ik pleit voor mensen die hun nek durven uit te steken, waar ze ook zitten.Ik pleit voor mensen die niet langer zwijgen, maar spreken en bereid zijn zich in te zetten voor een betere toekomst, die bereid zijn daarvoor risico’s te nemen. Alle mensen die meegeholpen hebben ons land op te bouwen weten dat er geen strijd bestaat zonder offers, en dat er geen verbetering mogelijk is zonder lijden. Ik pleit voor mensen die niet langer geloven dat wat ons geboden wordt het best haalbare is, mensen die daar hun conclusies uit trekken en zichzelf inschakelen om het daadwerkelijk beter te maken. Onderneem iets, doe iets. De tijd dringt…
Het lijkt erop alsof B II, net als de vorige paarse kabinetten, geobsedeerd is door de cijfertjes. Zelfs kleuters van vier moeten nu getest gaan worden, het CPB is de baas in dit land en ziekenhuizen en huisartsen worden gek van alle papier die ze moeten produceren, ter controle. Van de kant van de overheid geen vertrouwen maar wantrouwen, en daarom moeten er cijfertjes komen…véél cijfertjes.Het is politiek bedrijven als een chauffeur die alleen naar zijn metertjes op zijn dashboard kijkt en zegt: ‘Waarom zou ik ook nog door de voorruit kijken?’
Ik heb het vandaag over vertrouwen. Het vertrouwen van mensen in de overheid neemt af omdat ze niet capabel is gebleken om de grote problemen die mensen bezig houden op te lossen, om zelf schoon schip te maken en negatieve tendensen om te zetten in positieve. Terwijl vooral aan dat laatste zoveel behoefte bestaat.
Een overheid die de mensen hoop en vertrouwen geeft zal in staat zijn mensen te bemoedigen en aan te moedigen om actief mee te doen. Een overheid die dat niet doet zal vervallen tot een machteloze overheid bij wie de greep op de gebeurtenissen wegglipt als het droge zand op het strand tussen de vingers. Politiek is méér dan op de winkel passen en boekhoudertje spelen. Politiek is analyse, visie en moed. Aan alle drie heeft dit kabinet een schromelijk gebrek. En kom mij niet aan met ‘Er is moed voor nodig om de mensen met een uitkering in de min te zetten en om zó fors te bezuinigen’. Knijpen van de collectieve uitgaven hebben alle kabinetten sinds de jaren zeventig gedaan.
En voor het pakken van de mensen die zich moeilijk kunnen verweren, is geen moed nodig. Wat wél, mag u zelf invullen. Niet minder dan onze beschaving staat op het spel.
En voor wie me niet gelooft: ga zelf eens kijken bij een verpleeghuis waar mensen éénmaal in de drie weken onder de douche mogen; ga eens kijken in een ziekenhuis waar ze vandaag weer te horen hebben gekregen dat er iemand overleden is op de wachtlijst; ga eens praten met de top van het UWV en laat ze eens uitleggen waarom ze vele miljoenen extra willen uitgeven omdat ze kersenhout aan het plafond en marmer op de vloer willen hebben.
Als pijlers van onze beschaving beschouw ik: onze waarden, normen en recht; onze wetenschap, educatie en zorg; onze kunst, cultuur en kritische media. Ik kan bij het kabinetsbeleid onvoldoende vinden dat men juist dáárin wil investeren. En dat is onverstandig. Als het erop aan komt hebben we niet veel meer dan de ankers die onze beschaving ons biedt. Die ankers geven de mensen houvast en vertrouwen; ze voorkomen angst, vervreemding en verbittering; en leveren ons een probaat middel tegen doorgeslagen egoïsme, fanatisme en geweld. Dáár zou dus vooral in geïnvesteerd moeten worden. Terwijl ons land behoefte heeft aan nieuw en gerechtvaardigd optimisme, krijgt het wéér te horen dat vooruitgang in de praktijk áchteruitgang is.
Het alternatief van de SP: Investeren, investeren en nog eens investeren. Het is het beste voor de economie en de werkgelegenheid, en bovenal: Het is nódig! Draai er niet langer omheen en pak de bureaucratie aan, stel vertrouwen in de mensen in plaats van ze steeds van hun werk af te houden door controles. Draai de marktwerking in de publieke sector en bij de nutsvoorzieningen terug. Ook ik begrijp dat je één Euro maar één keer kunt uitgeven. Het geld dat we nodig hebben verkrijgen we door fors te bezuinigen op Defensie. Die JSF bestellen we af.
We gaan de bureaucratie écht terug brengen (alleen al in de zorg levert dat 800 miljoen op). We gaan de rijken vragen meer bij te dragen aan het sociaal houden dit land, en tot slot: Ja, bij ons zal het tekort iets oplopen, maar nog ver onder het tekort in landen als Duitsland en Frankrijk, en ook fors onder het maximum dat Europa ons toestaat. Het vertrouwen in B II is bij de start al erg laag. Waar moet dat heen? De SP heeft het Malieveld vast ingezaaid en omgedoopt tot Oppositieveld B II. We zijn een grootscheepse voorlichtingscampagne begonnen onder de bevolking en op Internet.
We zullen alles in het werk stellen om de mensen ervan te doordringen dat het tijd wordt om ‘mee te doen’, in het verzet, om hún beschaving veilig te stellen.
Ons land verdient beter…
Reacties uitgeschakeld
