Spits, 27 december 2002
De val van het kabinet-Balkenende noemt hij ,,onvermijdelijk” en bij de komende Tweede Kamerverkiezingen hoopt hij ten minste op ,,een verdubbeling” van het huidige aantal van negen zetels. Peilingen wijzen uit dat Jan Marijnissen, lijsttrekker van de Socialistische Partij, aan de vooravond staat van de meest eclatante verkiezingszege in de partijhistorie. Na vijfentwintig jaar komt regeringsverantwoordelijkheid in zicht, maar niet tot elke prijs: ,,Dat wij CDA en VVD niet aan een meerderheid zullen helpen, zal duidelijk zijn.”
Drastische verkleining van de inkomensverschillen. Een plaats ‘in het hart van onze beschaving’ voor de publieke sector, waarbij de regie van de overheid weer terugkeert op terreinen als zorg, vervoer, telecommunicatie en ruimtelijke ordening. En een verzwaarde focus op natuur en milieu. Dat zijn, volgens het verkiezingsprogramma ‘Eerste weg links’ van de Socialistische Partij (SP) de drie belangrijkste koerswijzigingen die de partij de komende vier jaar doorgevoerd wil zien. SP-lijsttrekker Jan Marijnissen hoopt hiermee het aantal Kamerzetels flink te kunnen uitbreiden. ,,Ik denk dat we ergens tussen de vijftien en de twintig zetels uitkomen”, schat Marijnissen, afgaand op de meest recente opiniepeilingen.
Om de inkomensverschillen te verkleinen, wil de SP onder meer een aanpassing van het fiscale stelsel, een beperking van de hypotheekrente-aftrek en geen beperking van de staatsschuld. Wie meer dan E 200.000 bruto per jaar verdient, moet, als het aan de SP ligt, over elke gulden die hij of zij meer verdient, 72% belasting betalen. ,,Dat is bepaald niet revolutionair, want dit gold namelijk al, tot 1989″, memoreert Marijnissen. ,,Maar het zorgt wel voor een eerlijker inkomensverdeling.”
Ook de hypotheekrente-aftrek wordt, als het aan de SP ligt, beperkt. Wie een hypotheek heeft tot E 225.000,- -het nationale hypotheekgarantie-maximum- mag de rente aftrekken. Daarboven niet meer, vindt de SP. ,,We zijn er niet op tegen dat mensen in dure huizen wonen. Wij zien alleen niet in waarom de belastingbetaler aan dat deel boven de E 225.000,= zou moeten meebetalen”, grijnst de lijsttrekker.
Dat de huizenprijzen in Nederland recentelijk zo fors zijn gestegen dat je als koper al snel aan dat maximumbedrag zit, is voor de SP geen reden geweest die grens op te trekken. ,,Er is geen land in Europa waar de huizenprijzen zo hard zijn gestegen. De banken worden stinkend rijk van de rente op al die hypotheken die ze hebben afgesloten en de staat spekt hen ook nog eens een keer door een deel van die rente aftrekbaar te maken. Als je dat prijsniveau wil terugbrengen, moet je zorgen voor voldoende betaalbare koop- en huurwoningen. Als dat aanbod voldoende is, zakken de prijzen vanzelf weer”, denkt Marijnissen, die nog steeds in guldens zegt te denken en de euro – volgens zijn partij ,,het grootste monetaire experiment uit de geschiedenis” – het liefst per direct naar de annalen van de geschiedenis zou verwijzen.
Als het aan Marijnissen cs ligt, krijgen studenten meer tijd en financiële armslag voor hun studie: de aanvullende beurs moet omhoog, de hoogte van de collegegelden moet bevroren worden en studenten moeten zes jaar recht krijgen op studiefinanciering, zo stelt het programma. ,,Terwijl landen om ons heen juist steeds meer uitgeven aan onderwijs, is in Nederland de trend dat dat afneemt. Een land dat zo slecht omgaat met z’n onderwijs – en dan praten we over een kenniseconomie – daarover zeg ik: ‘ammehoela!’.”
,,Studenten moeten tegenwoordig hartstikke hard werken. Het is niet meer zoals in de jaren ’50, toen die oude knarren die het nu voor het zeggen hebben, zelf nog studeerden en daar alle tijd voor hadden; die tijd is voorbij. Wat kapot gemaakt is, willen wij herstellen. Wij vinden dat we studenten moeten ontlasten; ze moeten langer over hun studie kunnen doen, zodat ze zich kunnen verdiepen in de materie. Want academici en hbo’ers moeten geen monomane mensen zijn die heel veel van heel weinig weten en zomaar de macht achterna lopen, maar mensen die kritisch zijn. Om diezelfde reden willen we ook vakken als filosofie en maatschappijleer in het basisonderwijs introduceren.”
Een ander belangrijk programmapunt is de verzelfstandiging van voormalige staatsbedrijven in sectoren als de energie- en de postvoorziening en het openbaar vervoer. De SP wil dat, als het ook maar enigszins kan, zo snel mogelijk terugdraaien. En anders – ,,terugkopen van kabelbedrijven zou wellicht te duur zijn” – wil de partij in elk geval de overheid de regie weer strak in handen geven: ,,Wij zijn van mening dat de Paarse neo-liberale politiek van privatiseren het land niet vooruit heeft gebracht. Wat zie je bij de verzelfstandiging van de NS? Het bedrijf is opgesplitst in aparte bedrijven, met het oog op concurrentie. Maar we hebben hier maar één spoor, dus dat wordt erg moeilijk. De NS moet weer van ‘ons’ worden: Onze Nederlandse Spoorwegen. Van de Nederlandse gemeenschap dus, waarbij de overheid weer verantwoordelijk én aansprakelijk is. Dan ben je van al het gedonder bij de NS af. Het drinkwater wordt toch ook niet geprivatiseerd?”
Normen en Waarden
De aandacht die sinds het aantreden van het kabinet-Balkenende is uitgegaan naar waarden en daarmee gepaard gaande normen, wordt voor een groot deel door Marijnissen onderschreven: ,,Vroeger had je zuilen. Dat is gelukkig voorbij. Maar daar is weinig voor teruggekomen en daardoor is een belangrijk deel van de infrastructuur voor normen- en waardenoverdracht verdwenen. Die hele normen- en waardendiscussie die nu wordt gevoerd, vind ik dan ook zeer terecht. Terwijl de jaren ’80 in het teken stonden van ‘ikke-ikke-ikke en de rest kan stikken’, zag je onder het neo-liberalisme van Paars dat het ‘ieder voor zich en god voor ons allen’ was. En daarvoor krijgen we nu de rekening gepresenteerd.”
Het cynisme viert hoogtij, constateert Marijnissen, die zich daarbij weigert neer te leggen: ,,We moeten de strijd aanbinden met dat cynisme. Dat we ‘t niet zien zitten, dat we geen oplossingen zien, dat moet eruit. Ik zeg niet: stem SP, want wij lossen het voor u op. Maar wij dragen er wel toe bij. Maar ik zeg ook: doe er zelf wat aan; spreek, kom op voor je zaak. Als mensen zich dan ook daadwerkelijk uitspreken en het gevoel krijgen dat ze ertoe doen, is dat een cultuuromslag. Een die heel moeilijk te realiseren is, maar ik geloof er heilig in dat je, bijvoorbeeld door mensen bij hun eigen leefomgeving te betrekken, zoals hun eigen buurt, gezamenlijk veel kunt bereiken. En op het moment dat je wordt gedwongen om te beslissen over je eigen woon- werk- of leefomstandigheden, komen die waarden en normen daarbij aan de orde.”
Je kunt, vindt de voorman van de SP, dan ook niet vroeg genoeg beginnen met het bijbrengen van waarden. En dat hoeft niet perse met zachte hand: ,,Ik noem crimineel gedrag asociaal gedrag. Bij mensen die dat doen, gaat het om een gebrek aan inlevingsvermogen. Dat is ze niet bijgebracht. Eigenlijk is het kwaad al bij de opvoeding geschied. Maar daar wil ik me niet bij neerleggen, want er zijn toch genoeg jongens en meisjes die uiteindelijk de weg hebben hervonden. Dat heb ik aan jongerenprojecten gezien: als je jongeren zelf weer dingen laat maken en doen, dan zijn ze weer trots op zichzelf en herwinnen ze weer een deel van hun gevoel voor eigenwaarde. Als je je realiseert dat één op de vijf kinderen aangewezen is op professionele hulp, dan is dat toch voer voor pedagogen? Hoe komt het dat we te maken hebben met ontsporende jeugd? Iedereen roept: je moet ze harder aanpakken, maar ik zeg: geef ze lik op stuk. Als er iets gebeurt: húp, meteen straf. Dat dat het beste werkt, kan elke pedagoog je vertellen. Repressie is in die zin ook een vorm van preventie.”
Kijkend naar de huidige samenleving en de manier waarop het integratieproces verloopt, zegt Marijnissen: ,,De multiculturele samenleving als concept voor integratie is mislukt. Kijk bijvoorbeeld naar die situatie met die Marokkaanse jongen in Venlo, die die jongen onlangs doodsloeg. Als ik dan zie dat de ouders van die jongen geen Nederlands spreken en dat ze de verantwoordelijkheid voor het gedrag van hun zoon buiten zichzelf leggen, dan denk ik: hier is de integratie mislukt. We moeten veel meer aan integratie doen. Wij hebben een deltaplan integratie, waarbij gemeenten en woningcorporaties gedwongen zijn mee te werken aan spreiding van allochtonen over verschillende wijken, om zo segregatie te voorkomen. Op scholen: idem. Want wat je nu bijvoorbeeld ook ziet, is dat veel Turkse en Marokkaanse jongeren Nederlandse jongeren pas voor het eerst ontmoeten als ze uitgaan. En wat krijg je dan? Hommeles. Want onbekend maakt onbemind.”
Met betrekking tot de subjectieve veiligheidsbeleving, spreekt de nummer 1 van de SP zich nadrukkelijk uit voor meer toezicht: ,,De politie moet meer en vaker de straat op. We moeten ook kijken hoe de politie het in internationaal opzicht doet: de Nederlandse opsporing is slechter dan die in de ons omringende landen. De politie zou daar zelf meer aan moeten doen. Kijk, dat is ook weer het cynische: hoe háált een procureur-generaal het in zijn hoofd om bij de bouwfraudezaak met een schikkingsvoorstel te komen? Een bijstandsmoeder die teveel aan uitkering heeft ontvangen moet dat terugbetalen en krijgt daar nog eens een boete bovenop. De institutionele moraal is geërodeerd. Er is een aantal regels en daar moeten we ons met elkaar aan houden. Anders wordt het een zooitje. Kijk nou naar bijvoorbeeld tramconducteurs. Eerst zaten die op de tram. Toen werden ze ontslagen. Daarna bleken ze toch wel nuttig en konden ze via gesubsidieerde Melkertbanen aan de slag. En nu staan die ook op de tocht. Óf je vindt het zinvol. Óf niet. Maar het moet niet op deze manier gaan. Anders kun je net zo goed gaan klaverjassen.”
Terugblikkend op de 87 dagen die het kabinet-Balkenende gegeven was, zegt Marijnissen: ,,De komst van dit kabinet was onvermijdelijk en de val was dat ook. De LPF was een organisatie die net bestond en wel in de regering móest komen, omdat ze 26 zetels had behaald. Maar de mensen in die partij kenden elkaar niet en het programma was niet uitgekristalliseerd. Een optelsom van factoren die tezamen wel tot problemen móesten leiden. Voeg daar egootjes bij die met elkaar gingen strijden (Marijnissen refereert hier aan de ruziënde minister Eduard Bomhoff van Volksgezondheid en minister Herman Heinsbroek van Economische Zaken, red.); dit maakte dat het kabinet ten val kwam. Dat lag in de rede. Dat kabinet vormde gewoon geen geheel.”
Toch kan Nederland zich opnieuw opmaken voor een kabinet-Balkenende-II, voorziet Marijnissen: ,,Ik verwacht dat Balkenende opteert voor een herhaling en opnieuw een kabinet zal willen vormen met VVD en LPF. Als rechtvaardiging voor die keuze zal hij zeggen dat hij het mandaat van de kiezer heeft, dat de LPF haar zaken weer op orde heeft en dat daar het Strategisch Akkoord ligt.”
Mochten de coalitiebesprekingen zich in een andere richting ontwikkelen, dan wil de SP ,,wel een coalitie aangaan met de PvdA en GroenLinks”, zegt de SP-lijsttrekker. ,,Maar D66 heeft zichzelf wat mij betreft min of meer buitenspel gezet, nu die partij heeft gezegd het CDA en de VVD aan een meerderheid te willen helpen.” Toch sluit hij een coalitie met de Democraten niet volledig uit. Dat blijft ,,theoretisch mogelijk”. ,,Maar dat de SP het CDA en VVD niet aan een meerderheid zullen helpen, zal duidelijk zijn.”
Marijnissen lijkt zich geen zorgen te maken over het areaal aan inhoudelijk onderlegde kandidaat-Kamerleden dat de SP nodig heeft als de groeispurt zich daadwerkelijk vertaalt in fikse zetelwinst. ,,Wij hebben genóeg goede kandidaten”, zegt Marijnissen stellig. ,,Dat is nou ook het grote verschil tussen de SP en de LPF. Wij hebben al 25 jaar bestuurlijke ervaring, niet alleen in de Kamer, maar ook in gemeenteraden en -besturen. Daarnaast bieden wij onze mensen scholing aan. En dat betaalt zich nu uit.”
De mogelijkheid dat de winst van de SP in de peilingen te verklaren zou zijn door de perikelen die zich binnen de LPF-gelederen hebben afgespeeld, veegt de lijsttrekker resoluut van tafel: ,,Ik zou niet weten waarom. De LPF heeft zichzelf gediskwalificeerd. Van de honderd mensen die nu op de SP stemmen, zijn er twaalf afkomstig van de LPF. Uit onderzoek blijkt dat wij onze stemmen overal vandaan krijgen. Wel denk ik dat er héél veel mensen zijn die door Fortuyn meer in politiek geïnteresseerd zijn dan voorheen. Dat had ik voor zijn dood al gezegd. Maar die eer wil ik hem ook postuum wel geven.”
Reacties uitgeschakeld
